گزيده مطالب اين فصل‌

1. عدل الهى ياتكوينى است ياتشريعى. عدل تشريعى در حقوق مورد بررسى قرار گيرد كه مربوط به وضع عادلانه قوانين و مقررات است.

2. از آنجاكه عدالت به معناى اعطاى حق به هر حقدار است، عدل الهى نيز در وضع قوانين و احكام برمبناى استحقاق و تابع مصالح ومفاسد واقعى اشيا، لازم است مورد توجه قرار گيرد. بر اين اساس خداوند حكيم عادل، دستورهاى خود رابه‌گونه‌اى مقرر فرموده است كه هر حقدارى به حق خود برسد.

3. اگر بگوييم خداوند عادل است، امّا براى عدل الهى در صدور فرامين و تشريع احكام هيچ ضابطه و اصلى نظير مصالح و مفاسد در نظر نگيريم، ديگر نمى‌توانيم براى حقوق اسلام «اصول و مبانى» قائل باشيم.

4. درجهان، زشتى‌ها، زيبايى‌ها، خوبى‌ها، بدى‌ها، حق‌ها و باطل‌هايى وجود دارد كه عقل آدمى توان درك آنها را دارا است. اين امور هر گاه از سوى «عقل» شناسايى شود، مورد تأييد شرع نيز قرار مى‌گيرد.

5. اصل بسيار مهم «كُلّ ما حَكَم به العقل، حَكَمَ به الشرع‌» با برقرارى ملازمه بين حكم عقل و حكم شرع، دليل عقلى را به عنوان يكى از ادلّه شرعى در كنار كتاب وسنت و اجماع قرار مى‌دهد وجاى مستحكمى براى عقل در فقه و حقوق اسلام مى‌گشايد.

6. از آنجاكه روشن‌ترين مصداق حسن و قبح عقلى، حكم عقل به حسن عدل و قبح ظلم مى‌باشد و شرع مقدس نيز بر حكم عقل صحه گذاشته است، «عدالت» مى‌تواند در نظام حقوقى اسلام در وضع همه قوانين و مقرّرات به عنوان «مبنا و معيار» مورد توجه خاص قرار گيرد.

7. معناى عدالت به عنوان يك معيار در اسلام اين است: در بهره‌مندى از حقوق هركس به قدر استحقاقش و در انجام تكاليف هركس به قدر طاقتش.