قرينه، خواهيم دانست كه منظور امام عليه السّلام از راويان حديث افرادى هستند كه حديث را مى‌فهمند و حكم خدا را مى‌توانند از آن استفاده كنند و بديهى است كه فهم يك حديث منهاى احاديث ديگر كه ممكن است مخصّص و يا قرينه و يا معارض اين حديث باشند ميسّر نيست، بلكه بايد تمام احاديث وارده در موضوع مورد سؤال بررسى شود تا بتوان مشكل را حل نمود و شايد به كار بردن كلمه «حديثنا» بصورت اسم جنس با اضافه به ضمير جمع (كه مراد اهل بيت عليهم السّلام است) اشاره به همين نكته باشد كه آگاهى از تمام احاديث امامان لازم است نه يك يا چند حديث.

افزون بر اين، بسيارى از احاديث دستخوش جعل و تزوير شده تا آنجا كه احاديثى بر خلاف كتاب آسمانى و سنّت قطعى رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله و سلّم به امامان نسبت داده شده است، پس بايد حديث را به كتاب خدا و سنّت قطعى رسول اللّه صلّى اللّه عليه و آله و سلّم نيز عرضه بدارد تا بررسى كامل را انجام داده باشد و چنانچه مخالف كتب و سنّت بود بايد كنار گذارده شود وگرنه منهاى عرضه به كتاب خدا، خطر اشتباه و جعل حديث وجود دارد.

علاوه آنكه بعد از همه اين سخنان، بررسى اقوال علماى ديگر در فهم حديث ضرورى است؛ زيرا اكتفا به فهم خود، بدون مراجعه به گفتار ديگران حالت استبداد به رأى را پيدا مى‌كند و مراجعه به اقوال ديگران در فهم حديث حالت شور را دارد و پس از شور بايد تصميم موافق و يا مخالف گرفته شود، آنچنان كه سيره فقهاست. اين مطالب، قسمتى از مقدّمات فهم حديث بود.

(1) مقدّمات ديگرى از قبيل آگاهى به لغت و ادب عرب، فصاحت، بلاغت، منطق و اصول فقه نيز ضرورى است تا به توان مطمئن شد كه مفهوم يك حديث فقهى كاملا روشن شده است.

گاهى هم حديث به عنوان تقيه صادر شده، اين را هم بايد در نظر گرفت و چاره‌اى انديشيد كه خود روش خاصّى در فقه دارد.

احاطه به اين مقدّمات طولى و عرضى در فهم حديث، همان معناى اجتهاد و فقاهت را مى‌دهد و البته طول تاريخ و مرور ايام و دورى از زمان امامان و توسعه علوم‌