كه وارد گرگان شدند.[1]

2. درباره فتح آفريقا مى‌گويند:

عثمان به سال 26 سال هجرى ارتشى را براى فتح آفريقا بسيج كرد. سردارى سپاه را به عبد اللّه بن ابى سرح سپرد. در ميان جنگجويان سپاه تنى چند از صحابه بودند، از جمله: [عبد اللّه‌] بن عباس، پسر ابن عمر، پسر عمرو بن عاص، [عبد اللّه‌] بن جعفر، حسن، حسين و [عبد اللّه‌] بن زبير[2].

تفسير و توجيه‌

بعضى سعى كرده‌اند شركت امام حسن عليه السّلام در فتوحات را چنين توجيه كنند:

حضرت مجتبى علاقه داشت دامنه نفوذ اسلام گسترش يابد، و از آن جايى كه اين فتوحات را در خدمت دين و در جهت گسترش نفوذ اسلام مى‌ديد، به صفوف مجاهدان پيوست و وارد ميدان كارزار گرديد كه: «الجهاد باب من ابواب الجنّة» و اندوهى را كه به خاطر تضييع حق پدرش به دل داشت، براى نشر حقايق اسلامى در پرده مصلحت فروپوشيد، زيرا آنچه براى اهل بيت عليهم السّلام اهميت خاص داشت، اسلام بود و فدا شدن در راه آن و نه چيز ديگرى.[3]

به تعبير مرحوم حسنى:

بعيد نيست كه على بن ابى طالب و فرزندانش عليهم السّلام در راه نشر اسلام و اعتلاى عقيده توحيدى، همه امكانات و نيروهاى خود را بسيج كنند، و اگر حق خود را

[1] - تاريخ جرجان، ص 7.

[2] - تاريخ ابن خلدون، ج 2، ص 128؛ حياة الحسن عليه السّلام، ج 1، ص 95؛ سيره ائمه اثنى عشر، ج 2، ص 16- 18 و نيز ج 1، ص 535،( نقل از: ابن خلدون و الاستقصاء فى اخبار المغرب الاقصى، ج 1، ص 39).

[3] - ر. ك: حياة الحسن عليه السّلام، ج 1، ص 95 و 96؛ سيره ائمه اثنى عشر، ج 1 و 2، ص 16- 28.