گسترده جاسوسى و نفوذى و سازماندهى نيروهاى سياسى براى اهداف بلندمدت كردند.

گسترده‌ترين و فعال‌ترين تشكيلات علنى و مخفى در اين دوره حزب توده بود. به‌علت اهميت شناخت ماهيت و عملكرد حزب توده و سرانجام آن، مطالب كوتاهى درباره آن ارائه مى‌كنيم.[1]

حزب توده از تأسيس تا انحلال‌

با اشغال ايران، كليه زندانيان ازجمله اعضاى حزب كمونيست ايران، معروف به «53 نفر» كه از سال 1316 در زندان بودند، به‌استثناى تقى آرانى، ايدئولوگ حزب كه در زندان به‌علت بيمارى تيفوس درگذشت، آزاد شدند و بلافاصله در هفتم مهر 1320 سازمان جديدى به‌نام «حزب توده ايران» را پايه‌گذارى كردند. نخستين جلسه در منزل سليمان محسن اسكندرى‌[2] معروف به ميرزا، از شاهزادگان قاجار و با حضور على‌اف، كاردار شوروى تشكيل شد.

تشكيلات حزب با حمايت مادى و معنوى شوروى و به دليل شرايط خاص كشور در واكنش نسبت به سلطه انگليس و استبداد رضاخانى به‌سرعت گسترش يافت. در انتخابات دوره چهاردهم مجلس در خردادماه 1322 هشت نفر از حزب توده وارد مجلس شدند.[3]

مجلس، در واكنش به دعوت از كارشناسان آمريكايى- براى نفت- در مردادماه 1323 گفت:

بنده با رفقايم با دادن امتيازات به دولت‌هاى خارجى به‌طور كلى مخالفيم.

و احسان طبرى در روزنامه مردم ارگان حزب توده، در 23 آذرماه 1319 نوشت:

بايد براى اولين و آخرين بار به اين حقيقت پى‌برد كه نواحى شمال ايران در حكم حريم امنيت شوروى است.[4]

[1]. براى اطلاعات بيشتر بنگريد به: محمدرضا اخگرى، ريشه‌يابى مختصرى از تاريخچه گروه‌ها

[2]. او از اعضاى مؤثر فراماسونرى و يكى از پانزده نفرى بود كه در مجلس به دستور روسيه به سلطنت رضاخان رأى مثبت‌داد و بعداً وزير معارف- آموزش و پرورش- شد

[3] منصورى، جواد، آشنايى با انقلاب اسلامى ايران، 1جلد، دفتر نشر معارف - قم، چاپ: پنجم، 1390.

[4]. محمدرضا اخگرى، ريشه‌يابى مختصرى از تاريخچه گروه‌ها، ص 28