خلاصه بخش سوم‌

زمينه‌سازى براى ايجاد تغييرات بنيادى با توجه به سياست‌هاى جديد واشنگتن، از اوايل سال 1340 آغاز شد. اجراى اصلاحات ارضى براى تغيير ساختار طبقاتى و پايگاه نفوذ انگليس، ايجاد و گسترش صنايع وابسته براى شكل‌گيرى طبقه متوسط و تلاش براى ايجاد فضاى باز سياسى براى جلوگيرى از انقلاب از پايين، همچنين تغيير بنيادهاى اعتقادى و فرهنگى در دستور كار قرار گرفت.

در نيمه دوم سال 1341 با اعلام تصويب لايحه انجمن‌هاى ايالتى و ولايتى، سياست از بين بردن چارچوب‌هاى حقوقى موجود براى قانونى كردن اهداف اسلام‌زدايى با موجى از مخالفت رو به رو شد. ابتدا مراجع و روحانيان و بعد اقشار مختلف مردم به جريان اعتراضى پيوستند. با لغو موقت اين مصوبه، طرح‌هاى ديگر، يكى پس از ديگرى به اجرا درآمد. اما شدت اعتراضات و گستردگى حضور مردم به اندازه‌اى بود كه رژيم شاه مجبور به تشديد خشونت و سركوب گرديد.

واقعه مدرسه فيضيه در قم و موارد متعدد ديگر و همچنين تهديد و جنگ روانى- تبليغاتى براى توقف روند حركت‌هاى مردمى به صورت گسترده‌اى صورت گرفت. وقايع محرم 1383 ق. (1342) و سخنان حضرت امام در عصر عاشورا و در پى آن دستگيرى ايشان، موجب قيام خونين مردم در پانزدهم خرداد 1342 شد؛ قيامى كه در ادامه آن و طى تحولاتى پانزده ساله به انقلاب اسلامى منجر شد و از اين رو به مبدأ انقلاب اسلامى معروف گرديد.