دولت شد. به اين ترتيب بخشى از قرارهاى قوام با استالين به اجرا درآمد و بخش ديگرى با استعفاى وى و مخالفت مجلس با تصويب اين توافقات منتفى گرديد.

حزب توده، تجزيه آذربايجان را كه مقدمه تجزيه چند ايالت ديگر بود، در راستاى مأموريت ايدئولوژيك و آزادى خلق‌هاى ايران و دفاع از انترنا سيوناليسم كمونيسم و اطاعت از مركزيت ديكتاتورى پرولتارياى جهانى، تفسير و تأييد مى‌كرد. اين موضع‌گيرى ضربه سنگينى بر حيثيت و اعتبار حزب، حتى در درون تشكيلات حزبى وارد كرد، با اين وجود رهبران حزب همچنان اين اقدام را به نفع ملت ايران مى‌دانستند؛ چرا كه دولت شوروى و حزب كمونيست آن كشور براى حزب توده ارزش مطلق داشت و پيروى از اوامر آنها را واجب و ضرورى مى‌پنداشتند!

گسترش مبارزات گروه‌هاى مسلمان‌

در دوره رضاخان، مبارزات علما و مردم به اندازه‌اى بود كه سرانجام مقامات انگليسى اعتراف كردند كه شيوه‌هاى به‌كار گرفته شده در دوران رضاخان، امپراتورى بريتانيا را نزد مردم منفور كرده است؛ چرا كه علاوه بر استبداد، تمامى شرايط اجتماعى، سياسى و ادارى بر ضد روحانيان و ارزش‌هاى دينى سازمان‌دهى و حمايت شده بود. به عبارت ديگر، پس از مشروطه و با شدت بيشترى در دوران رضاخان، امكانات عمومى كشور از سوى دولت و روشنفكران براى مبارزه با مذهب، ارزش‌ها و نهادهاى دينى به‌كار گرفته شد.

در تحليل‌هاى تاريخى، اجتماعى و سياسى ماركسيست‌ها و ملى‌گراها، مذهب به عنوان يكى از عوامل انحطاط و عقب‌ماندگى كه هرچه زودتر مى‌بايست از صحنه سياست و حكومت خارج شود، معرفى مى‌شد؛ اينان راهى جز غربى شدن را نمى‌شناختند.

ماركسيست‌ها حزب كمونيستِ شوروى را كعبه آمال، و ماركسيسم را تنها راه نجات و سعادت ملت و كشور تبليغ مى‌كردند. كادر تربيت شده، امكانات وسيع و آزادى عمل آنان با حضور نيروهاى اشغالگر شوروى و بى‌خبرى مردم به ويژه جوانان، زمينه‌ساز گسترش موج‌