«حق خالقيت» يا «ربوبيت» براى خدا مطرح نيست، و ازاين‌رو هيچ محدوديتى براى آزادى انسان پديد نمى‌آورد.

8. آزادى در اسلام در محدوده‌ى حقوق الهى است‌

در اسلام، هر نوع آزادى در محدوده‌ى حفظ حقوق و تكاليف الهى است، خدا كسى است كه انسان را پديد آورده و چون از سعادت و شقاوت او كاملا آگاه است، او را در پوشش تكاليف- كه ضامن سعادت اوست- قرار داده است.

چقدر زشت و نازيباست، كه در قلمرو آزادى، حقوق الهى در نظر گرفته نگيريم، و در باورها و رفتارها، خود را از رهنمودهاى الهى بى‌بهره سازيم.

باتوجه به اين تفاوت‌هاى چهارگانه در گستره‌ى آزادى در غرب و اسلام، نمى‌توان آزادى در عقيده و رفتار، و گفتار را- يك اصل بى قيدوشرط تلقّى كرد. اسلام‌پذيرى، جدا از پذيرش اين حدود و خصوصيات نيست، اصولا نمى‌توان از يك طرف اسلام را پذيرفت، امّا اين قيود را در باورها و رفتارها و گفتارها ناديده گرفت.

خلاصه آن‌كه چيزى كه امروز مسأله‌ى «آزادى» را پيچيده‌تر ساخته، و در مقابل «آزادى مثبت» «آزادى منفى» بيشتر مطرح مى‌شود، اين است كه مفهوم آزادى همراه با بار مادّى و ضدّ ارزشى آن وارد فرهنگ ما شده و در حوزه‌ى انديشه و رفتار، ارتباط انسان با