گفتار دوم: اسفار اربعه امام‌خمينى (قدس سره)[1]

آنچه بايد تبيين شود آن است كه امام راحل (قدس سره) چه كرد ... از آنجا كه كارى كه امام امت (قدس سره) انجام داد بى‌سابقه بود و ديگران هرگز چنين ره‌آوردى نداشتند، معلوم مى‌شود كه ايشان چيزى در نهان و نهاد خود داشته است كه ديگران فاقد آن بودند. بنابراين از اينكه ايشان چه كردند، بايد پى برد كه در نهانخانه جان خود چه داشتند؟ اين عبارت از خط اصلى در خطوط كلى علمى و عملى تبيين سيره و سنّت امام راحل و تحليل ابعاد شخصيت ممتاز آن حضرت است.

او در سلسله عارفان محقّق جاى داشت و در عين حال با همه آنها فاصله داشت. آنان در سير به سوى خدا و تقرب به او و بريدن از خلق «سير من الخلق إلى الحق» متوقف گشته بودند، و او براى اصلاح زندگى انسان و حاكميت قانون خدا به «سير بالحق فى الخلق» رسيده بود.

ابتدا بايد عنايت داشت كه در تمام مكاتب الهى براى انسان سفرهاى چهارگانه‌اى وجود دارد: سفر اول: «سير من الخلق إلى الحق»، سفر دوم: «سير فى الحق بالحق»، سفر سوم: «سير من الحق إلى الخلق بالحق»، سفر چهارم: «سير فى الخلق بالحق».

مطلب اول: اسفار چهارگانه ياد شده را بعضى با «نظر و فكر» طى مى‌كنند و برخى با «بصر و دل» مى‌پيمايند، از اين‌روعده‌اى «صاحب نظرانند» و عده‌اى ديگر «صاحب بصران». هر دو گروه اين راه را طى مى‌كنند، صاحب‌نظران با «فهميدن» و صاحب بصران با «ديدن»، عده‌اى با «عقل» و گروهى با «قلب» اين راه را مى‌پيمايند.

مطلب دوم: فرق اساسى بين «انديشمندان» و «صاحب‌دلان» آن است كه: يك انديشمند مى‌فهمد آنچه را كه صاحب‌دل مى‌بيند و با پاى استدلال كه احياناً بى‌تمكين است، راه را طى مى‌كند، ولى يك صاحب‌دل با پاى سر، كه استوار و متصلّب است، اين سفر را پشت‌سر مى‌گذارد.

مطلب سوم: همان‌طورى كه بين صاحب‌نظران و انديشمندان تفاوت و اختلاف است، بين صاحب‌دلان و صاحب بصران نيز تمايز و تفاوت است، نه آنها كه از راه فكر قدم بر مى‌دارند همتا و همسان هستند، و نه آنها كه با شهود اين راه را طى مى‌كنند هم‌سنگ يكديگرند.

[1]. بنگريد به: محمدامين شاهجويى، بنيان مرصوص امام‌خمينى( قدس سره) در بيان و بنان آيت‌الله جوادى‌آملى، ص 96- 72.