يك. چپاول خارجى‌

چپاول منابع و ثروت‌هاى ايران توسط بيگانگان كه در دوره قاجاريه فزونييافته بود، در عصر پهلوى گسترده‌تر و عميق‌تر گرديد. بنجامين شوادران، از كارشناسان سازمان ملل متحد در گزارش خود مى‌نويسد:

توليد كل نفت طى چهل سال، يعنى از 1912 تا 1951 ميلادى (1331- 1292 ش) 333 ميليون تن بوده است كه 3/ 33 ميليون تن آن در سال 1950 ميلادى توليد شد. صدور نفت خام و فرآورده‌هاى نفت از ايران در همين مدت يعنى از 1912 تا 1951 ميلادى حدود 290 ميليون تن به ارزش تقريبى 1200 ميليون ليره بوده است. در همين دوره پرداخت مستقيم به ايران بابت حق‌الامتياز ماليات سهم منافع، بالغ بر 122 ميليون ليره بوده است.[1]

به بيانى در دوران سياه رضاشاه، انگليس حدود 10 درصد از ارزش نفت را به ايران پرداخت و بقيه را چپاول مى‌كرد؛ آن هم در شرايطى كه در سال‌هاى حاكميت رضاخان حدود 35 درصد نفت دنيا در ايران توليد مى‌شد.[2] [كه اينك به عنوان چهارمين توليدكننده نفت، 5 درصد نفت دنيا را توليد مى‌كنيم.] طبق قراردادهاى ننگين دارسى و قرارداد 1933 (1312 ش) نفت در خدمت اقتصاد انگليس قرار مى‌گيرد.

آنتونى پارسونز، آخرين سفير انگليس در دوران پهلوى مى‌نويسد:

بعيد به نظر مى‌رسد كه رژيم ديگرى منافع اقتصادى، بازرگانى و هدف‌هاى سياسى و استراتژيكى انگستان را بهتر از رژيم شاه تأمين نمايد.[3]

همچنين وى بيان مى‌دارد:

واقعيت اين است كه ايران در دوران پهلوى براى انگلستان، هم يك متحد باارزش و هم يك بازار وسيع و پرارزش بود ... اطمينان از جريان نفت ايران در شرايطى كه نفت كشورهاى عربى همواره در معرض تهديد تحريم به دلايل سياسى بود، براى انگلستان اهميت فوق‌العاده‌اى داشت. از همه اينها گذشته، ايران در فاصله سال‌هاى 1974 تا 1978 ميلادى وسيع‌ترين بازار صادرات انگليس در خاورميانه به شمار مى‌رفت و هزار

[1]. بنجامين شوادران، خاورميانه، نفت و قدرت‌هاى بزرگ، ص 170.

[2]. همايون الهى، اهميت استراتژيكى ايران در جنگ جهانى دوم، ص 203.

[3]. بهرام افراسيابى، ايران و تاريخ، ص 286.