گرديد، اشاره شد. در حاليكه حتى پس از اعاده مشروطيت هم روزنامه تجديد حيات يافته «حبل المتين» به سبب درج سخن حقارت‌آميز در مورد اعراب و تحقير آنها به عنوان «سوسمارخوار»، كه اهانت به اسلام تلقى گرديد، توقيف و سردبير آن مجازات شد. تدوين قانونى براى تنظيم بهتر امر مطبوعات، يكى از اقدامات قانونگزارى بود كه توجه مجلس را به خود مشغول داشت و، همانطور كه ذكر گرديد، شوراى مصلحه متشكله در مه 1908، يعنى يك ماه قبل از كودتا، كمك بسيارى به تعديل لحن ارگانهاى خشن‌تر مطبوعات كرد.

7. انجمنها

قبلا توضيح داده شد كه انجمنها دو گونه بودند: انجمنهاى رسمى و غيررسمى. انجمنهاى رسمى به وسيله قانون تأسيس گرديده و سه نوع بودند: انجمنهاى بلدى، انجمنهاى ولايتى و انجمنهاى ايالتى.

انجمنهاى غيررسمى صرفا باشگاه‌ها يا انجمنهاى متعلق به افرادى با برخى منافع مشترك محلى، سياسى انسان دوستانه يا غيره بوده و توسط ماده ذيل از قوانين متمم مورخ 7 اكتبر 1907 صورت قانونى يافته و تابع قانون ويژه‌اى بودند كه نحوه اداره آنها را مقرر مى‌كرد و مجلس سرگرم تدوين آن بود:

«ماده 21. انجمنها و اجتماعاتى كه مولد فتنه دينى و دنيوى و مخلّ به نظم نباشند، در تمام مملكت آزاد است، ولى مجتمعين با خود اسلحه نبايد داشته باشند، و ترتيباتى را كه قانون در اين خصوص مقرر مى‌كند، بايد متابعت نمايند. اجتماعات در شوارع و ميدانهاى عمومى هم بايد تابع قوانين نظميه باشد.»

بنابراين، بايد تمايز روشنى بين انجمنهاى رسمى كلوبهاى غيررسمى قائل شد و همانطور كه تقى‌زاده اعتراف داشت، اين امرى تأسف‌بار است كه نام انجمن بايد به اين هردو بدون هيچ تمايزى، اطلاق شود. انجمنهاى رسمى بخشى مكمل و ضرورى از طرح جديد براى اعطاى سهمى حقيقى و مؤثر به مردم، در امر حكومت كشور، هستند و از جمله وظايف آنها نظارت بر انتخابات- قانون انتخابات 9 سپتامبر 1909، مواد 9 تا 11، 13، 14 و غيره-، نظارت بر وصول ماليات و كنترل هرگونه اقدام خودسرانه‌اى بودند، كه احتمال داشت از سوى حكام معتاد به اعمال اختيارات مطلقه‌اى كه تحت رژيم پيشين داشتند، سر بزند. خلاصه آنكه، اين انجمنها آن حكايت اصلى را فراهم ساختند كه اميد مى‌رفت بتواند ماليات‌دهندگان را از زياد، ستانيهاى غيرقابل‌تحملى كه قبلا گذشت، رها سازد.