درباره مؤلف و كتاب حاضر

مؤلف كتاب‌

بسم الله الرحمن الرحيم‌

مؤلف نام خود را در هر دو نسخه موجود از اين كتاب، محمد عارف مترجم فرزند محمد شريف ياد كرده و تصريح كرده است كه در وطنش- يعنى سرزمين عثمانى- به اسپناقجى پاشازاده شهرت دارد. نام كتاب نيز در نسخه اصفهان انقلاب فى الاسلام بين الخواص و العوام و در نسخه ملى انقلاب الاسلام بين الخواص و العوام است.

اعتماد السلطنه در ضمن بر شمردن مترجمان دربار، از مؤلف اين كتاب، با اين تعبير ياد كرده است: عارف خان، منشى و مترجم تركى.[1] بنابراين، وى، شغل مترجمى در دارالترجمه رسمى دولتى داشته است. عارف در مقدمه اين اثر، از ارتباطش با اعتماد السلطنه سخن گفته و بدين ترتيب روشن مى‌شود كه از كارمندان او و در واقع، كارمندان دربار قاجارى بوده است. به همين دليل، اين اثر و اثر ديگرى را كه از او مى‌شناسيم، به ناصر الدين شاه تقديم كرده و در مقدمه نسخه اصفهان، از ظل السلطان ستايش فراوان كرده است.

اما اطلاعاتى كه در اين كتاب از خودش به دست داده، اشاره‌اى است كه به جدّش كه در دوران سليم مى‌زيسته، كرده است. وى مى‌نويسد: روز بيست و چهارم ديوان شد و حضرت خداوندگار- سلطان سليم- سوار شده، به شكار رفتند و از براى استقبال سفير قزلباش خير الدين چاوش ملقب به اسپناقجى پاشااوغلى كه جد امجد خانواده منسوب راقم اين تاريخ كه محمد عارف مترجم است، به آناطولى فرستاده شد.[2]

وى در جاى ديگرى هم مى‌نويسد كه: «اسپناقچى‌زاده خير الدين چاوش از شرق آمده، و دو نفر دل- يعنى جاسوس- آورد.»[3] بنابراين اصل و نسب وى از تركان عثمانى است كه روشن نيست چه زمانى به ايران آمده است. آنچه از متن كتاب به دست مى‌آيد، آن است كه وى هنوز وطن خود را عثمانى مى‌داند و لذا در خاتمه نوشته است كه در وطنش به اسپناقجى پاشازاده شهرت دارد. بنابراين طبيعى است كه گرايش‌هاى قديمى خود را داشته باشد كه يكى از آنها تمايل به مذهب تسنن است. مؤلف به رغم آن كه از مذهب اماميه، به عنوان مذهب حق ياد

[1] - المآثر و الآثار، ص 409

[2] - همين كتاب، 142

[3] - همين كتاب، ص 177