«بالجمله فالمستفاد من الادله الاربعه بعد التتبع و التامل أن للامام سلطنة مطلق على الرّعيه ماض مطلقا و هذه المرتبه يمكن القول بثبوتها للفقيه العدل ايضا بحق النيابه و القيام مقامه و كونه حجه عن الامام كحجيه الامام عن اللّه تعالى ... و بالجمله فجعل الامام عليه السّلام الفقيه حجة عن نفسه ككونه حجة عن ربه تعالى و الامر بالرجوع فى جميع الحوادث اليه دليل على النيابه المطلقه فى كافه الامور المتوقف عليها نظم العالم و انفاذ احكام اللّه تعالى:[1] به‌طور خلاصه، آنچه پس از بررسى و تأمل در ادله چهارگانه [- كتاب، سنت، اجماع و عقل‌] استفاده مى‌شود، اين است كه امام معصوم عليه السّلام بر مردم سلطنت مطلق و نافذ دارد و ممكن است كه اين مرتبه از ولايت، براى فقيه عادل هم ثابت باشد؛ زيرا او نايب امام عليه و قائم مقام و حجت اوست؛ همان‌گونه كه امام عليه السّلام حجت از طرف خداوند است. اينكه امام عليه السّلام فرمان داده تا مردم در تمام رويدادها به ولىّ فقيه جامع شرايط مراجعه كنند، اين قوى‌ترين دليل است بر اينكه فقيه در تمام امورى كه نظم عالم [- نظم اجتماعى‌] بستگى به آن دارد و نيز در اجراى حكم الهى، نايب مطلق امام عليه السّلام است. وى همچنين مى‌گويد: «... التتبع فى اخبارهم و ابواب الفقه ... يدل أن الفقيه الجامع الشرايط ... له نيابة عن الامام عليه السّلام فى كل ما كان له (امام عليه السّلام الا ما اخرجه بالدليل».[2] جستجو و دقت در احاديث ائمه عليهم السّلام و باب‌هاى مختلف فقيه دلالت دارد بر اينكه فقيه جامع شرايط در هر امرى كه امام عليه السّلام ولايت دارد از جانب او ولايت دارد. مگر مواردى كه دليل آن از اختصاصات امام عليه السّلام بيان كند.

3. سيد محمد حسين بروجردى‌[3] (1292- 1380 ه)

آيت اللّه بروجردى از جمله فقيهان بزرگ معاصر مى‌باشد كه به طور مستقل و با بيان مقدماتى، ضرورت عقلى حكومت و ولايت فقيه را به اثبات راسنده است. وى معتقد است اگر حتى دلالت روايات بر ولايت فقيه را ناتمام بدانيم، از طريق استدلال عقلى نيز مى‌توان آن را اثبات نمود. باتوجه‌

[1] . مامقانى، عبد اللّه، هدايه الانام فى حكم اموال الامام، ص 143- 146.

[2] . همان، ص 146.

[3] . آيت اللّه سيد حسين بروجردى فقيه و مرجع بزرگ قرن چهاردهم هجرى، از شاگردان آخوند خراسانى است. در دوران مرجعيت ايشان، حوزه‌هاى علمى به مراحل عالى شكوفايى و بالندگى خويش رسيد. از آثار گرانقدر او جامع الاحاديث الشيعة در 25 جلد و طبقات الرجال است.( ر. ك: عقيقى بخشايشى، عبد الرحمن، فقهاى نامدار شيعه، 345).