1. رشد در شرايط ويژه:

شايد بيشتر عمر مفيد رهبر جامعه اسلامى در محيط علم و انديشه و همراه با انسانهاى وارسته سپرى شود. در اين مدت طولانى اگر ناشايستگى‌هاى شخصيتى در او وجود داشته باشد، اصولا زمينه‌هاى رشد و رسيدن به مرحله‌اى كه به عنوان رهبرى جامعه اسلامى مطرح شود، براى او فراهم نمى‌آيد. ازاين‌رو، قانون اساسى جمهورى اسلامى لازمه رهبرى جامعه اسلامى را داشتن درجه اجتهادى مى‌داند (اصل 109).

2. كنترل صفاتى رهبر (كنترل درونى):

يكى از مهم‌ترين عوامل كنترل «ولى فقيه» همان برخوردارى از صفات خاصى است كه او را شايسته مقام رهبرى جامعه اسلامى و جانشينى امام معصوم قرار مى‌دهد. اين صفات عبارت است از:

1. ايمان و تعهد مكتبى؛ 2. امانت و تقوا؛ 3. آگاه به زمان؛ 4. علم و اجتهاد؛ 5. قدرت مديريت و كارآيى؛ 6. بينش سياسى و اجتماعى؛ 7. تدبير و شجاعت؛ 8. پذيرش اكثريت مردم. گفتنى است اين صفات و شرايط در دو اصل پنج و صدونهم قانون اساسى آمده است.

اصل پنجم دراين‌باره مى‌گويد:

«در زمان غيبت حضرت ولى عصر (عجل اللّه تعالى فرجه) در جمهورى اسلامى ايران ولايت امر و امامت امت بر عهده فقيه عادل و با تقوا، آگاه به زمان، شجاع، مدير و مدبر است كه طبق اصل يكصدوهفتم عهده‌دار آن مى‌گردد».

اصل صدونهم نيز شرايط و صفات رهبر را برشمرده است: «1. صلاحيت علمى لازم براى افتا در ابواب مختلف فقه؛ 2. عدالت و تقواى لازم براى رهبرى امت اسلام؛ 3. بينش صحيح سياسى و اجتماعى، تدبير، شجاعت، مديريت و قدرت كافى براى رهبرى. در صورت تعدد واجدين شرايط فوق، شخصى كه داراى بينش فقهى و سياسى قوى‌تر باشد، مقدم است».

از آنجاى كه تشخيص وجود بعضى از صفات و شرايط، كار كارشناسى خاصى مى‌طلبد و به تخصص ويژه‌اى در اين زمينه نياز دارد، ازاين‌رو قانون اساسى براساس اصل يكصدوهفتم تعيين امر