«و أنا حجة اللّه عليكم».

تمام افرادى كه در اين سند نامشان آمده، از افراد والاقدر و مورد اطمينان هستند. يكى از اين افراد، شيخ مفيد است.[1] بنابراين در سند روايت شيخ طوسى افرادى چون شيخ صدوق قدّس سرّه شيخ مفيد قدّس سرّه، ابن قولويه قدّس سرّه ابن غالب و كلينى قدّس سرّه نامشان آمده كه مورد اطمينان‌اند و در كتابهاى رجالى نيز مورد توثيق قرار گرفته‌اند. در مورد شخصيت اسحاق بن يعقوب نيز پس از اين سخن خواهيم گفت.

سند حديث از طريق صدوق قدّس سرّه و كلينى قدّس سرّه قابل اعتماد است. اگرچه در كتب رجالى مدحى، از محمد بن عصام الكلينى به ميان نيامده، همين كه از مشايخ صدوق قدّس سرّه است و صدوق به او اعتماد كرده،[2] در اعتماد به محمد بن عصام كفايت مى‌كند.[3] افزون بر اين، گفته شده مشايخ ثقات نيز ثقه محسوب مى‌شوند. بنابراين سند روايت از هر دو طريق (چه نقل مرحوم صدوق و چه نقل شيخ طوسى) تا اسحاق بن يعقوب بدون اشكال است.

3. اشكالات سند حديث‌

اشكال اول: برخى اشكال سند را در اسحاق بن يعقوب مى‌دانند[4] كه در هيچ‌يك از كتابهاى رجالى ذكرى از او نرفته است.

در پاسخ، به ذكر نكاتى مى‌پردازيم تا بدين طريق ثقه بودن وى آشكار گردد:

يك. اسحاق بن يعقوب در كتاب جامع الرواة اردبيلى و قاموس الرجال‌[5] مورد مدح قرار گرفته است.

دو. بعضى اسحاق بن يعقوب را برادر كلينى ناميده و اعتماد ثقة الاسلام كلينى به او را سبب اعتماد به او دانسته‌اند.[6] سه. امام زمان (عج) در پايان توقيع وى را با خطاب‌ «السلام عليك يا اسحاق بن يعقوب» مورد خطاب قرار داده، او را اين‌چنين دعا مى‌كند: «ارشدك اللّه و ثبتك اللّه». اين عبارت حضرت خود

[1] . بنگريد به: شيخ طوسى، الغيبه، 176.

[2] . بنگريد به: شيخ صدوق، من لا يحضره الفقيه، ج 4، ص 116.

[3] . معرفت، محمد هادى، ولايت فقيه، ص 138. نيز بنگريد به: منتظرى، حسينعلى، دراسات فى ولاية الفقيه، ج 1، 478؛ مكارم شيرازى، ناصر، همان، ص 501.

[4] . ر. ك، كديور، محسن، حكومت ولايى، ص 326.

[5] . محمد تقى، قاموس الرجال، ج 1، ص 786؛ نيز: اردبيلى، محمد بن على، جامع الرواه، ج 1، ص 89.

[6] . صافى، لطف اللّه، ضروره وجود الحكومه، ص 11.