در اين بخش به تصحيح، ترجمه و شرح نامه‌ى ابو بكر خوارزمى به شيعيان نيشابور پرداخته شده است. اين نامه به گفته‌ى مورّخان معاصر، از اعتبار تاريخى خاصى برخوردار است.* درواقع بايد گفت، كه خود رنج‌نامه‌اى است كه خوارزمى به شيعيان رنجديده و اندوه رسيده نيشابور، مى‌نويسد.

او در اين نامه بر آن است تا مشكلات قرن چهارم شيعيان نيشابور را به تاريخ سراسر مبارزه، حركت و مقاومت شيعه در راه حفظ مكتب و اعتلاى كلمه‌ى حقّ مرتبط سازد. او مى‌خواهد تا شيعيان را با تاريخى آشنا سازد كه جز در صحنه ماندن، و در ميدان حوادث پاى كوبيدن و بر سر حفظ عقيده برجاى ايستادن، و در ركاب امام حقّ عليه امامان كفر و جور جنگيدن راهى وجود ندارد.

روش كار

آنچه در اين نامه محلّ اعتناست، اشارات تاريخى و ادبى آن است و شامل حوادثى است كه به‌ترتيب، پس از پيامبر گرامى (ص) رخ داده و در دو عصر بنى اميّه و بنى عبّاس به اوج خود رسيده است. خوارزمى، تمامى اين حوادث را با قلمى اديبانه و متعهّدانه به رشته‌ى تحرير كشيده است.

بيان اجمالى هرواقعه در تاريخ دو قرن اوّل اسلام، در اشارات اديبانه‌ى خوارزمى، آن هم (*) احمد علبى در كتاب «ثورة الزّنج» جملاتى از اين نامه را نقل كرده و بر اهميت تاريخى آن تصريح كرده است. احمد امين در كتاب «ضحى الإسلام» ج 3 بخشى از آن را آورده است. سعد محمّد حسن در كتاب «المهدية في الإسلام» قسمت بيشتر نامه را نقل كرده است. نيز جعفر مرتضى، محقق لبنانى در كتاب ارزشمند «حيات الإمام الرّضا (ع)» بخشى از آن را كه مربوط به حكومت عبّاسيان است نقل كرده است.