در حقيقت اعدام شيخ، به داركشيدن دين و مذهب بود.[2]
به دار زدن روح آزادگى، استقلال، مردانگى و دميدن روح وابستگى، غربزدگى، نوكرپيشگى
در كالبد نهضت بود.
حماسه شهيد و پايمردى شيخ، بينش ضداستعمارى و بيگانه ستيزى عالمان
شيعه را ثابت كرد. او آنچنان قوى و با صلابت اين فراز سترگ از تاريخ زندگانى پرجوش
و خروش خويش را پشتسر گذاشت كه تا قرون و اعصار متمادى نام خونرنگش بر تارك تاريخ
سرخ تشيع خوش خواهد درخشيد.[3]
جالبتوجه آنكه:
قصيده رائيه كه ميرزا فتح اللّه كاشانى متخلص به شيبانى در وصف صحن
جديد حرم حضرت معصومه عليها السّلام سروده و گرداگرد صحن كتيبه شده، اين مصراع از آن
بر بالاى سر مرقد شيخ نقش گرديده است:
نه جنت است چه
جنت مقام رحمت حق
نه كعبه است چه
كعبه است قبله ابرار
[1]. مدرس خيابانى، ريحانة الادب، ج 4، ص 251. در
مرثيت وى مرحوم آقا سيد احمد رضوى معروف به اديب پيشاورى( م 1349 ق.) و ميرزا
محمّد على غروى اردوبادى نيز قصايدى را به عربى سرودند.
[2]. يپرم ارمنى،- عامل اجراى حكم اعدام- گتفه
بود: نه تنها شيخ، كه همه اسلام و ايران و ملتش را بردار زدند. ر. ك: جابرى اصفهانى،
تاريخ اصفهان و رى، ص 359.
[3]. اين مقاله، برگرفته از كتاب ارجمند« شيخ فضل
اللّه نورى و مشروطيت، رويارويى دو انديشه» نوشته:
حجة الاسلام آقاى مهدى انصارى
قمى- همراه با اضافات فراوان- مىباشد.
نام کتاب : اختران فقاهت بررسى زندگى علمى و سياسى گروهى از علماى سده اخير نویسنده : انصارى قمى، ناصر الدين جلد : 1 صفحه : 451