ظرفيت آن را ندارد و با خواندن آن گمراه مى‌شود. مثل بعضى از مطالب عرفانى و فلسفى و حتى اعتقادى و كلامى.

3. كتب ضلال يعنى كتبى كه از اوّل به منظور اضلال و اغوا و فريب عوام و منحرف كردن آنها يا ايجاد شبهه در اذهان آنان نوشته مى‌شود، نظير كتاب سلمان رشدى مرتد.

4. كتب ضلال يعنى كتاب‌هايى كه خود مؤلفشان اهل ضلالت و گمراهى هستند،[1] مثل يك كتاب رياضى يا تاريخى كه مؤلفش مادى‌گراست.

از چهار احتمال مذكور احتمال 2 و 3 مدّ نظر ماست، زيرا دليلى بر حرمت حفظ مطلق كتب مشتمل بر مطالب لغو و لهو وجود ندارد. البته شايد از باب اينكه غرض عقلايى در آن نباشد معامله آنها باطل باشد، مگر اينكه جلد و كاغذ آنها ارزش و ماليت داشته باشد تا از اين جهت معامله هم صحيح باشد.

احتمال چهارم نيز قطعاً باطل است و علاوه بر اينكه تقدير خلاف اصل است، در حفظ كتب طب و لغت و صرف و نحو و رياضيات و ... مفسده‌اى وجود ندارد كه به خاطر آن حرام باشد. پس مقصود از كتب ضلال يا كتاب‌هايى است كه به منظور اضلال نوشته شده است و يا كتاب‌هايى كه نتيجه خواندن آنها ضلالت و گمراهى است.

بررسى حكم حفظ كتب ضلال‌

حفظ كتب ضلال كه موضوع مسأله است اعم است از حفظ آنها از انواع آفت‌ها و موانع و جلوگيرى از تلف شدن آنها، و يا حفظ آنها در ذهن و دل كه شامل استنساخ و مطالعه و قرائت و مذاكره و مباحثه و تعليم و تعلّم آنها نيز مى‌شود، زيرا هر كدام از اينها به نوعى حفظ كتب ضلال و ابقا و تخليد آنهاست كه از نظر مشهور- بلكه از نظر همه- حرام است و اين تعميم از كلام بزرگان فقها استفاده مى‌شود.

امام راحل در متن‌ تحرير در آغاز مى‌فرمايد: «يحرم حفظ كتب الضلال ونسخها وقراءتها ودرسها وتدريسها».[2] و بديهى است كه حرمت عناوين فوق، (تدريس، درس،

[1]. الحدائق الناضره، ج 18، ص 143.

[2]. تحرير الوسيله، ج 1، ص 473.