و خواه در پيشانى باشد يا در محلّ سجود (مثلا، مهر) حتّى اگر در سجده اول، به پيشانيش مهر يا خاك يا سنگريزه‌ها و مانند اينها چسبيده باشد، بنابر احتياط واجب، اگر اقوا نباشد، بايد آن را براى سجده دوّم رفع نمود و منظور از پيشانى در اينجا، از نظر درازا (درازاى صورت) از رستنگاه موى سر تا قسمت بالاى بينى و ابروها و از نظر پهنا، مابين دو جبين است.

(1)

مسأله 2- بنابر احتياط واجب (هنگام سجده) بايد بر مواضع هفتگانه تكيه كند

بنابراين مجرّد تماس دادن آنها با زمين كفايت نمى‌كند و لازم نيست بر همه آنها به اندازه هم تكيه نمايد، همچنانكه اگر در تكيه نمودن بر آنان غير از اين مواضع هم- با آنها باشند اشكالى ندارد، مانند اينكه ذراع همراه كف دستها باشد و بقيه انگشت‌هاى پاها همراه دو انگشت بزرگ پا باشند.

(2) و از آن جمله (اوّل) اينكه- گفتن ذكر در سجده، طبق آنچه كه در ركوع گذشت، واجب است، البتّه ذكر بزرگتر در اينجا «سبحان ربى الاعلى و بحمده» است.

(3) و از آن جمله (دوّم) اينكه- طمأنينه و آرامش بدن در حال ذكر واجب به نحوى كه در ركوع شنيدى (ذكر شد) واجب است.

(4) و از آن جمله (سوّم) اينكه- در حال گفتن ذكر، بايد مواضع هفتگانه در جاى خود قرار گرفته باشد، بنابراين اگر در اثناى ذكر واجب در وقتى كه مشغول گفتن آن نيست، جاى آنها را غير از پيشانى (مثلا، جاى دست را) تغيير دهد اشكالى ندارد. پس اگر «سبحان اللّه» را گفت و بعد دستش را براى كارى و يا بى‌جهت از زمين بردارد، سپس به زمين گذارد و بقيه ذكر را بگويد، ضررى ندارد.

(5) و از آن جمله (چهارم) اينكه- پيشانى را روى چيزى بگذارد كه سجده بر آن صحيح باشد، طبق آنچه در بحث مكان نمازگزار گذشت.

(6) و از آن جمله (پنجم) اينكه- سر را از سجده اول بردارد و بطور معتدل و آرام بنشيند.

(7) و از آن جمله (ششم) اينكه- براى سجده كردن خم شود بطورى كه بايد محلّى كه پيشانيش بر آن نهاده مى‌شود با جايى كه مى‌ايستد مساوى باشد بنابراين اگر يكى از آنها بلندتر از ديگرى باشد، صحيح نيست، مگر آنكه تفاوت ميان آنها به اندازه ضخامت يك خشت معمولى كه سطح بزرگترش روى زمين قرار گرفته يا چهار انگشت متعارف به هم چسبيده، باشد و امّا مساوى بودن ساير مواضع نسبت به يكديگر و يا نسبت به پيشانى، لازم نيست، بنابراين بالا يا پايين بودن جاى آنها تا وقتى كه باعث اين نباشد كه از صدق نام سجده خارج شود، اشكالى ندارد.

(8)

مسأله 3- منظور از جاى ايستادن (موقف) كه واجب است ميان آن و جايى كه پيشانى، بر آن نهاده مى‌شود، به آن اندازه كه گفته شد تفاوت نباشد

بنابر احتياط واجب، (جاى) زانوها و دو انگشت بزرگ پاها است بنابراين، اگر انگشتها را بر جايى كه بيشتر از آن مقدارى كه گذشت پايين‌تر يا بالاتر از جاى پيشانيش است بگذارد، بنابر احتياط واجب، نمازش باطل است، اگر چه جاى زانوهايش با جاى پيشانيش مساوى باشد.