متيقن است،فلا يمكن التمسك بالاطلاق،اين بوده خلاصۀ نظر آخوند.

ولى ميرزاى نايينى،اين سخن را به دو دليل نمى‌پذيرد،چنان‌كه در اجود التقريرات بيان شده و به عقيدۀ مظفر،حق با آخوند است و بيان آخوند تمام است.

انصراف

در ميان علما مشهور است كه انصراف،مانع از تمسك به اطلاق كلام است اگرچه مقدمات سه‌گانۀ حكمت در كلام فراهم باشد.ما برآن هستيم تا بدانيم كه:الانصراف ما هو؟و كم هو و أى الاقسام من الانصراف مانع عن التمسك بالاطلاق؟

اما تعريف انصراف:انصراف آن است كه از شنيدن لفظ مطلق،ذهن ما منصرف و متوجه شود به سوى يك فرد يا يك صنف از آن لفظ مطلق،نه به سوى معناى اصلى آنكه اطلاق دارد.

مثلا از شنيدن كلمۀ مستكبر،به ذهن ما صنف خاصى مى‌آيد كه ابرقدرت‌هاى دنيا باشد.يا از شنيدن كلمۀ انسان،به ذهن ما صنف خاصى مى‌آيد كه نژاد ابيض باشد.يا مثلا از شنيدن كلمۀ حيوان،ذهن عرف انصراف پيدا مى‌كند به غير انسان،ولى خود انسان به ذهن نمى‌آيد.يا مثلا در آيۀ وضو و تيمم كه فرموده«امسحوا»،از شنيدن كلمۀ مسح،ذهن انسان انصراف پيدا مى‌كند به مسح با«يد»،اولا نه با رجل يا رأس و به مسح با باطن يد،ثانيا نه ظهر يد.اما اقسام انصراف

براى انصراف،علماى اصول اقسام فراوانى ذكر كرده‌اند.مثلا در كفايه،پنج قسم انصراف ذكر كرده و شيخ انصارى،در مطارح الانظار،شش قسم بيان كرده و ميرزاى نايينى،در اجود التقريرات،فرموده،و بعض العلماء تا 10 قسم انصراف شمرده‌اند لكن عمده و مهم و منشأ اثر از آنها دو قسم است.

جناب مظفر به همين دو قسم اشاره مى‌نمايند و مى‌فرمايند:

الانصراف على قسمين:

1.انصراف ظهورى.

2.انصراف بدوى.

انصراف ظهورى