بلال، مسجد

نویسنده (ها) : هما عطاری

آخرین بروز رسانی : شنبه 16 آذر 1398

بلال، مسجد \ masjed-e belāl\ ، مسجدی وابسته به سازمان صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران، در خیابان ولیعصر، بالاتر از پارک ملت، در بلوار بلال حبشی، جنب سازمان صدا و سیما، واقع در منطقۀ 3 شهرداری تهران.
این مسجد در دوران تصدی محمد هاشمی به‌عنوان ریاست وقت سازمان صدا و سیما، به‌منظور استفادۀ نمازگزاران این سازمان بنا شد و از آنجا که در آن محدوده مسجدی دیگر وجود نداشت، استفاده از آن برای عموم مردم آزاد گردید. بااین‌حال، مسجد بلال در زیرمجموعۀ سازمان مساجد کشور قرار نگرفته است و همواره بودجۀ عمومی برای تأمین هزینه‌های آن در نظر گرفته می‌شود.
ساخت این مسجد در اواخر سال 1361 ش/ 1982 م، با کمکهای مالی دفتر امام خمینی (ره)، آستان قدس رضوی و آستانۀ حضرت معصومه (ع) آغاز شد و در اردیبهشت 1364 مصادف با نیمۀ شعبان به بهره‌برداری رسید. زیربنای مسجد با احتساب بناهای جانبی و سرویسها 600‘ 3 مـ2، اما بدون احتساب بناهای جانبی آن حدود 400‘2 مـ2 در دو طبقه است که داخل محوطه‌ای به وسعت 000‘16 مـ2 قرار دارد (تحقیقات ... ؛ زمرشیدی، 52).
در ابتدا نام «الغدیر» بر این مسجد نهاده شد، اما از آنجا که مسجدی دیگر به همین نام در خیابان میرداماد وجود داشت، بعد از گذشت مدتی، نام آن را به «بلال حبشی»، نامِ نخستین مؤذن اسلام تغییر دادند. سردرِ دروازه‌گونۀ مسجد که با سردرِ بیشتر مساجد ایران فرق دارد، هنگام ورود به محوطه جلب توجه می‌کند. نمای آجری و سادۀ آن با نمای مسجد هماهنگی دارد و بر بالای آن آیه‌ای از سورۀ حجرات و سال تأسیس مسجد نقش بسته است. یکی از ویژگیهای آجرکاری سردر، وجود ستونهای فلکه در نبش محل ورودی سواره‌رو و غلت دور مدور در دو نبش طرفین سردر است. پلان ورودیها دایره، و دیوارهای این ورودیها به شکل مدور منحنی و گود و تورفته است. وجود 14 قوس هره‌ای که در چندین مرحله پیش آمده است و سله خوانده می‌شود ــ به یاد 14 معصـوم، و 5 قوس اصلی آن به مفهوم پنج‌تن ــ بر سردر خودنمایی می‌کند. حدیث کسا در قالب 5 قوس مذکور در زیر قوس بزرگ‌تری که به عبای پیامبر (ص) تشبیه شده، بر روی لنگه‌های اصلی در طراحی شده است (همو، 51، 52؛ تحقیقات).
پس از عبور از سردر و گذر از پله‌های عریض و فضای باغچه، حیاط مسجد در سطحی بالاتر از سردر نمایان می‌شود. در حیاط، مقبرۀ 5 شهید گمنام که در 1381 ش هم‌زمان با ایام فاطمیه به خاک سپرده شدند، مشاهده می‌شود.
اما بنای اصلی مسجد که درواقع مجتمعی فرهنگی است، از دو شبستان مردانه و زنانه، سالن آمفی‌تئاتر، گنبد، گلدسته‌ها و بخش اداری تشکیل می‌گردد.
شبستان مردانه به وسعت 500 مـ2 در طبقۀ همکف قرار دارد. پوشش آجری دیوارهای داخلی با نمای خارجی مسجد هماهنگ است و دو کتیبه به خط ثلث با کمی فاصله مشتمل بر سوره‌های فجر، شمس، قدر و علق به عرض 75 سانتی‌متر (زمرشیدی، 55؛ تحقیقات) در ارتفاع 5 متری از سطح، در گرداگرد شبستان جلوه‌ای خاص به آن بخشیده است. همچنین در صحن شبستان محرابی طراحی شده است که از آن به‌منظور ضبط و پخش قرائت قرآن در ایام ویژه در صدا و سیما استفاده می‌شود.
شبستـان زنـانه بـا وسعت 200 مـ2 در طبقۀ فوقانی مسجد واقع است و ورودی آن برخلاف شبستان مردانه در ضلع جنوبی قرار دارد.
گنبد این مسجد به ارتفاع 52 متر دارای دو پوشش کاذب آجری در قسمت میانی شبستان است ــ که سبب کلاف‌سازی خرپاهای مدور و ایجاد اتصالات کافی بین ستونها (7 ستون) می‌شوند ــ و نیز 14 پنجره به نام 14 معصوم دارد. گرداگرد گنبد نیز مزین به کتیبه‌ای از سورۀ فجر است. دو گلدستۀ مسجد از راستای ساختمان تا ارتفاع حدود 36 متر، و به قطر 3 متر با پوشش آجر در سمت داخل و خارج، قرارگرفته در کلاف ستونهای فلزی، در بالاترین نقطه از بنای مسجد در ضلع جنوبی و متصل به بنا واقع است (تحقیقات).
سالن آمفی‌تئاتر که از آن به‌عنوان سالن همایش نام برده می‌شود، در طبقۀ همکف است و بالغ بر 150 نفر گنجایش دارد. گردهماییهای کوچک سازمان و کلاسهای آموزشی نظیر خط، تفسیرِ نهج البلاغه، اخلاق و جز آن در این مکان برگزار می‌شود. اجرا و پخش زندۀ مراسم سوگواری در ایام محرم و شبهای احیا از رادیو و تلویزیون، و چاپ و توزیع پوستر و تراکتهای مذهبی در سطح شهر در همین ایام، از دیگر فعالیتهای مسجد بلال است.
در مجموع، مسجد بلال را می‌توان جزو مساجد فعال تهران شمرد. بخش اداری این مسجد واقع در طبقۀ اول، هماهنگی امور فرهنگی مسجد را عهده‌دار است (زمرشیدی، 51؛ تحقیقات). به نظر می‌رسد مهندس معمار، محمد وکیلیان سعی کرده است تا تلفیقی از شیوه‌های معماری اسلامی و سنتی را با ذوق و سلیقۀ خوش درآمیزد تا اثری ماندگار بر جا بگذارد (زمرشیدی، 59؛ تحقیقات).

مآخذ

تحقیقات میدانی مؤلف؛ زمرشیدی، حسین، «مسجد بلال (صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران)»، مسجد، تهران، 1378 ش، س 8، شم‌ 44.

هما عطاری