آهنگران، بازار

نویسنده (ها) : کوثر خبازیان

آخرین بروز رسانی : شنبه 2 دی 1402

آهنگران، بازار \bāzār-e āhangarān\، از راسته‌های اصلی بازار بزرگ تهران.
بازار آهنگران از قدیمی‌ترین و مشهورترین راسته‌های بازار تهران است (کریمان، 321). این بازار برپایۀ نقشه‌های تاریخی تهران که از دورۀ قاجاریه به جا مانده است، از سه‌راهی بازار چهل‌تن، حدفاصل کاروان‌سرا یا تیمچۀ سلیمانخانی (امـروزه سرای سلیمانخانی) و کاروان‌سرای حاج ناد ‌علی (امروزه سرای ناد علی) آغاز می‌شد و به‌سمت شمال تا محلۀ کلیمیها در عودلاجان امتداد می‌یافت (نک‌ : اطلس ... ، 18، 31، 47، 84).
در بازار آهنگران چندین سرا وجود داشت، ازجمله سرای زغال‌فروشها که بارانداز محموله‌هایی بود که آهنگرها از آن استفاده می‌کردند. هر دکان آهنگری یک کورۀ زغالی داشت که با یک دم دوطرفه (بده‌وبگیر) کار می‌کرد. در وسط دکان نیز سندان بزرگی بود که یک استادکار و معمولاً 4 کارگر آن را اداره می‌کردند (شهیدی، 357). سرای کهنه، سرای حاج مهدی و بازارچۀ احمدکور از دیگر سراها و مراکز بازرگانی بازار آهنگران بودند (سرگذشت ... ، 174).
بازار آهنگران مانند بازار مسگرها پرسروصدا بود و به‌دلیل بوی شدید آهن‌گداخته در کوره‌ها و جرقه‌های ریزی که به وسط بازار پرتاب می‌شد، برای عبورومرور افراد مناسب و مطلوب نبود (شهری، 2/ 314-317؛ شهیدی، 358). آهنگران در این بازار به ساخت بیل، کلنگ و نعل اشتغال داشتند (نجمی، 102) و به‌تدریج مشاغل وابسته نیز گسترش پیدا کرد.
بازار آهنگران تا سالهای دهۀ 1330 ش بسیار فعال بود و در آن سالها دهها کارگاه آهنگری با صدها کارگر، مشغول ساخت اشیاء و ابزار آهنی مانند قفل، قیچی، در و پنجره، ابزار، میخ، عَلَم، کارد، چاقو، شمشیر، ترازو و جز آن بودند؛ اما به‌تدریج این بازار از رونق افتاد و آهنگران بیشتر به کار خریدوفروش اشیاء آهنی یا تعمیر چرخ گاریهای باربران، و گاهی هم به ساخت و تعمیر قطعات کاربردی می‌پرداختند (سرگذشت، 127، 176). به‌طورکلی می‌توان گفت که صنف آهنگران شاخه‌های زیادی داشت که براساس ضرورت و تقاضای هر دوره شکل می‌گرفت. با کاهش تقاضا برای محصولاتی که در کارگاههای سنتی آهنگری تولید می‌شد، رفته‌رفته کارگاههای آهنگری در بازار آهنگران جای خود را به خشکبارفروشیها داد و در سالهای دهۀ 1380 ش بیشتر خشکبارفروشیها نیز به دکانهای فروش عمدۀ پوشاک مردانه بدل شدند، به‌گونه‌ای که تا سالهای نخستین دهۀ 1390 ش فقط 3 یا 4 باب دکان به عرضۀ خشکبار اختصاص داشت و بقیۀ بازار را دکانهای پوشاک مردانه تشکیل می‌دادند.
از سراهای بازار آهنگران، تنها سرای لاله باقی مانده است که به تولیدی و فروشگاه لباس مردانه اختصاص دارد. بخش ابتدایی بازار یعنی از سمت خیابان پانزده خرداد و کوچۀ معظم‌الدوله تا کوچۀ مسجد جامع، دیگر سرپوشیده نیست و باقی‌ماندۀ امتداد آن سقفی در حال تخریب دارد (خبازیان).

مآخذ

اطلس تهران قدیم؛ خبازیان، کوثر، تحقیقات میدانی؛ سرگذشت بازار بزرگ تهران، به کوشش حسن حبیبی، تهران، 1389 ش؛ شهری، جعفر، طهران قدیم، تهران، 1383 ش؛ شهیدی مازندرانی، حسین، سرگذشت تهران، تهران، 1383 ش؛ کریمان، حسین، تهران در گذشته و حال، تهران، 1355 ش؛ نجمی، ناصر، دارالخلافۀ تهران، تهران، 1356 ش.

کوثر خبازیان