استوالد

اُستوالد \ ostvāld(t)\ ، فریدریش ویلهِلم (1853-1932م/ 1232-1311ش)، شیمی‌دان آلمانی، که تقریبـاً به‌تنهایی شیمیِ فیزیک را به‌صورت رشتۀ نسبتاً مستقلی از شیمی درآورد. استوالد در 1909م به‌مناسبت کارهایش در زمینۀ کاتالیز، تعادل شیمیایی و سرعت واکنشها برندۀ جایزۀ نوبل در شیمی شد. او که رویکردی قویاً فلسفی به علم داشت، برای تبیین همۀ پدیده‌های فیزیکی، انرژی را ترجیح می‌داد و به اتم باور نداشت. همچنین در شیوۀ به‌کارگیری تغییر کمیتهای فیزیکی، مانند حجم، در بررسی کمّی واکنشهای شیمیایی، پیشگام بود.

استوالد در شهر ریگا در لاتْویا (لتونی)ی کنونی زاده شد. در 1878م درجۀ دکتری خود را از دانشگاه دُرپات (اکنون: دانشگاه دولتی تارتو در استونی) گرفت و پیش از تدریس، و مدیریت آزمایشگاه شیمی در دانشگاه لایپزیگ (1887-1906م)، در ریگا به تدریس پرداخت. او در پشتیبانی از نظریه‌های اِسوانته آوگوست آرِنیوس و یاکوبوس هِـنریکوس وانت هوف درنگ نکرد و به‌همراه آنان شیمی فیزیک را برپایۀ محکمی بنا نهاد. با این حال، شاید او در مقام نویسنده و ویراستار، بیشترین کمک را به پیشرفت این علم کرده باشد. استوالد «کتاب درسی شیمی عمومی» (2 ج، 1885-1887م) و چند متن مفید و مؤثر دیگر نوشت و بنیادگذار اصلی «مجلۀ شیمی فیزیک» (1887م) بود، که سالیان دراز، معتبرترین نشریه در این رشته به‌شمار می‌رفت. استوالد در 1889م انتشار «آثار کلاسیک علوم دقیقه» را آغاز کرد که مجموعۀ ارزشمندی بود از بازچاپ مقاله‌های مهم فیزیک و شیمی که تا آن زمان انتشار یافته بودند.
او پژوهشهای آزمایشگاهی خود را با بررسی دینامیک واکنشها در محلول آغاز کرد و سپس به الکتروشیمی روی آورد، که شامل مطالعات مهمی دربارۀ رسانندگی الکتریکی و تفکیک برقکافی (الکترولیتی) اسید‌های آلی است. در 1894م نخستین تعریف نوین از کاتالیزگر را عرضه، و توجه خود را به واکنشهای کاتالیزی معطوف کرد. شیوۀ او برای تبدیل آمونیاک به نیتریک اسید، که در 1902م به ثبت رسید، اهمیت صنعتی فراوانی یافت. در روش استوالد، آمونیاکِ مخلوط شده با هوا را ضمن حرارت دادن، از روی کاتالیز‌گر (پلاتین) می‌گذرانند. در این فرایند، آمونیاک با اکسیژن واکنش انجام می‌دهد و نیتریک اکسید می‌سازد. سپس نیتریک اکسید اکسیده، و به نیتروژن‌دیوکسید تبدیل می‌شود و نیتروژن دیوکسید نیز با آب واکنش انجام می‌دهد و نیتریک اسید تولید می‌کند. استوالد همچنین یک گرانروی سنج اختراع کرد، که هنوز هم برای اندازه‌گیری گرانروی محلولها به کار می‌رود.
استوالد در پی استعفا از دانشگاه لایپزیگ، دربارۀ فلسفۀ علم به نوشتن پرداخت و در کتاب «مردان بزرگ» (1909م)، علل روان‌شناختی توان تولید علمی را بررسی کرد. او 45 کتاب و نزدیک به 500 مقاله منتشر کرد.
دومین پسر او، وُلفگانگ استوالد (1883-1943م/ 1262-1322ش)، نیز دانشمندی نامدار بود که عموماً به‌عنوان پایه‌گذار شیمیِ کلویید شناخته می‌شود.

مآخذ

CE, 6th edition;
EA, 2006;
EB, 2008 (under «Ostwald, Wilhelm», «Ostwald, Wolfgang»);
ME, 2005.
بخش علوم پایه و مهندسی