استوارت، خاندان

اِستوارت، خاندانِ \ xāndān-e [e]stu[v]ārt\ ، خاندان پادشاهی اسکاتلند (از 1371 تا 1707م)، انگلستان (از 1603 تا 1707م) و پادشاهی متحد بریتانیای کبیر (از 1707 تا 1714م). دوران پادشاهی آنان از 1649م به سبب تأسیس نظام مشترک‌المنافع دچار وقفه، و در 1660م از سر گرفته شد، و با انتقال تاج و تخت بریتانیا به خاندان هانووِر در 1714م به سر آمد.
نیای خاندان استوارت، اَلَن فیتزفلالد (د ح 1114م)، مهاجری اهل برُتانْی در شمال غربی فرانسه بود که با سپاه ویلیام، فرمانروای نُرمان (بعداً شاه ویلیام یکم)، به انگلستان آمد و در نُرفِک اقامت گزید. نوۀ او، والتر (د 1177م)، به خدمت دیوید یکم، شاه اسکاتلند، درآمد و سپس پیشکار او شد. این مقام را شاه مَلکِم چهارم در 1157م در این خانواده موروثی کرد. عنوان پیشکار (در اسکاتلندی قدیم: stewart) تبدیل به نام خانوادگی آنـان شد و سپس، امـلای فـرانسوی آن ــ Stuart (Steuart) ــ به‌عنوان نام این خاندان تثبیت گردید.
چند تن از خاندان استوارت نایب‌السلطنۀ اسکاتلند شدند، تا اینکه در 1315م، والتر (د 1326م)، ششمین پیشکار، با مارجِری، دختر شاه رابرت یکم، ازدواج کرد و پسر آنان، رابرت، در 1371م به نام شاه رابرت دوم، نخستین عضو خاندان استوارت بود که به پادشاهی اسکاتلند رسید و از آن پس، پادشاهی اسکاتلند در این خاندان موروثی شد.
در 1503م جِیمز چهارم، شاه اسکاتلند از خاندان استوارت، با مارگِرِت تودُر، دختر هِـنری هفتم، شاه انگلستان، ازدواج کرد و پسرشان، جیمز پنجم، در 1513م جانشین پدر شد. پس از مرگ جِیمز پنجم در 1542م، رشتۀ موروثی فرزندان ذکور در این خاندان گسیخته، و دخترش، مِری (معروف به ماری استوارت، د 1587م)، ملکۀ اسکاتلند شد. ماری استوارت به سبب آنکه نوادۀ هنری هفتم بود، ادعای پادشاهی انگلستان را داشت. این ادعا در زمان جیمز ششم، تنها پسر او که حاصل ازدواجش با هِـنری استوارت (لُرد دارنلی) بود، به واقعیت پیوست و جیمز ششم در 1603م، با عنوان جیمز یکم، شاه انگلستان شد.
در پی جنگ داخلی انگلستان و اعدام چارلز یکم (1649م)، پسر جیمز، خاندان استوارت از پادشاهی انگلستان محروم شد. پس از پایان حکومت مشترک‌المنافع و حکومت سرپرستی (حکومت آلیوِر کراموِل)، در سرآغاز دوره‌ای که با نام دورۀ بازگشت (بازگشت سلطنت یا بازگشت خاندان استوارت) شناخته می‌شود، چارلز دوم، پسر چارلز یکم، به پادشاهی انگلستان رسید (1660م).
جانشین چارلز دوم برادر کاتولیک‌مذهبش، جیمز دوم (جیمز هفتم اسکاتلند)، بود که در 1685م بر تخت نشست. ناخرسندی انگلیسیها از کاتولیک بودن جیمز به «انقلاب باشکوه» (1688م) و سرنگونی او انجامید و دختر پرُتستان‌مذهبش، مِری دوم، به همراه شوهرش، ویلیام سوم (ویلیامِ اُرانژ)، در 1689م مشترکاً جانشین او شدند. پس از مرگ مری در 1694م، ویلیام تا 1702م به‌تنهایی پادشاهی کرد. از ویلیام و مری فرزندی برجا نماند.
بازپسین فرمانروای خاندان استوارت، ملکه آن ــ دومین دختر جیمز دوم ــ بود که در 1702م بر تخت نشست. در زمان سلطنت او، در 1707م بنابر قانون اتحاد، که در پارلمانهای اسکاتلند و انگلستان به تصویب رسید، این دو کشور، با نام پادشاهی متحد بریتانیای کبیر، یکپارچه شدند و ملکه آن نخستین فرمانروای این پادشاهیِ متحد شد؛ هرچند از زمان جیمز یکم (1603م)، این دو کشور دارای یک شاه بودند. اما بر پایۀ قانون واگذاری (واگذاری پادشاهی) که در 1701م به تصویب رسیده بود، کاتولیکها، و در نتیجه شاخۀ ذکور خاندان استوارت، از پادشاهی انگلستان محروم شده بودند و بنابراین، پس از آنکه ملکه آن بدون فرزند درگذشت، پادشاهی بریتانیا به جرج یکم از خاندان هانووِر رسید که مادرش سوفیا، ملکۀ هانوفِر (هانوور)، نوادۀ جیمز یکم بود. بدین‌سان، پادشاهی خاندان استوارت در 1714م پایان یافت.
بازپسین فرزندان ذکور شاخۀ سلطنتی خاندان استوارت عبارت بودند از جیمز ادوارد (د 1766م)، پسر شاه جیمز دوم، ملقب به «مدعی پیر» تاج و تخت، و پسرانش چارلز ادوارد (د 1788م)، ملقب به «مدعی جوان» تاج و تخت، و هِـنری (د 1807م)، معروف به کاردینال یورک.

مآخذ

CE, 6th edition (under «Stuart, British royal family», «Stuart, Henry Benedict»);
EA, 2006 (under «Stuart», «York, Cardinal»);
EB, 2008 (under «Stuart, House of», «James IV», «Protectorate»);
GLE ;
ME, 2008;
Webster's Biographical Dictionary, G. & C. Merriam Co., Springfield (MA), 1980 (under «York, Cardinal»).
بخش تاریخ