استانیسلاف

اِستانیسلاف \ [e]stānislāf\ ، نـیـز در دیـگـر زبـانـهـای اروپایی: استانیسلاس، یا استانیسلاوس، نام دو تن از شاهان لهستان:

استـانیسلاف یکـم، لِشچینسکـی (1677-1766م/ 1088-1179ق)

شاه لهستان (1704- 1709، 1733- 1735م) و دوکِ لُرِن و بار (1735-1766م). او قربانی دخالتهای بیگانگان برای سلطه یافتن بر لهستان شد.

در 1702م کارل دوازدهم، شاه سوئد، در جریان «جنگ شمالی بزرگ» میان قدرتهای اروپای شمالی، لهستان را تصرف کرد و اشراف لهستان را واداشت آوگوستوس دوم، شاه لهستان و برگزینندۀ ساکس را که مورد پشتیبانی روسیه بود، برکنار کنند (1704م) و استانیسلاف را به‌جای او بر تخت نشانند. در1709م روسها به رهبری پتر کبیر، کارل را شکست دادند و آوگوستوس دوم بار دیگر به سلطنت رسید. استانیسلاف به خدمت کارل درآمد و پس از مرگ او، در فرانسه مستقر شد. در 1725م ماریا، دختر استانیسلاف با لویی پانزدهم، شاه فرانسه ازدواج کرد.
پس از مرگ آوگوستوس در 1733م، استانیسلاف که پشتیبانی فرانسه را با خود داشت، به ورشو رفت و با رأی اکثریت نمایندگان مجلس لهستان، به پادشاهی برگزیده شد، اما گروه نمایندگان اقلیت، فریدریش آوگوستوس دوم، برگزینندۀ ساکس و پسر آوگوستوس دوم را با نام آوگوستوس سوم، به پادشاهی برگزیدند. پیش از تاج‌گذاری استانیسلاف، جنگ جانشینی لهستان درگرفت. روسیـه و اتریش از بیم آنکه لهستان بـه اتحاد سـوئد ـ فرانسـه بپیوندد، آن کشور را تصرف کردند. استانیسلاف به امید کمک فرانسه به شهر گدانسک (دانتزیگ) عقب نشست، اما کمکی به او نرسید. پیمان صلح وین در1738م، آوگوستوس سوم را به عنوان شاه لهستان به رسمیت شناخت، اما به استانیسلاف اجازه داد که عناوین سلطنتی‌اش را حفظ کند و دوک‌نشینهای فرانسویِ لرن و بار را به او واگذار کرد، البته با این شرط که پس از مرگ او، حاکمیت بر آنها به فرانسه بازگردد.
استانیسلاف فرمانروایی روشن‌فکر، و پشتیبان علم و هنر بود و با برترین اندیشمندان زمان خود، چون ژان ژاک روسو، مکاتبه داشت. او به نیکی بر لرن و بار فرمان راند و اقتصاد آنجا را رونق بخشید. دربار کوچک او در دو پایتختش، لونِویل و نانسی، به عنوان مرکزی فرهنگی شهرت یافت. استانیسلاف به امور لهستان نیز توجه داشت و با هم‌فکری روسو، پیشنهادهایی برای تغییر قانون اساسی لهستان مطرح کرد. نامه‌های او به دخترش ماریا (1901م)، به شاهان پروس، و به ژاک اولَن، سفیرش در وِرسای (1920م)، منتشر شده‌اند.

استانیسلاف دوم، آوگوست پُنیاتُفسکی (1732- 1798م/ 1144-1212ق)

آخرین شاه لهستان مستقل (1764-1795م). او که در خاندان اشرافی سرشناسی زاده شده بود، به نمایندگی مجلس رسید و به سبب سخنوری‌اش، مورد توجه قرار گرفت. سپس با اعمال نفوذ خانواده‌اش، به عنوان سفیر لهستان راهی دربار روسیه شد. او در آنجا با مِهین‌دوشِس کاترین (بعداً: کاترین دوم، امپراتریس روسیه) رابطۀ عاشقانه برقرار کرد. پس از مرگ آوگوستوس سوم، شاه لهستان (1763م)، کاترین از ناتوانی لهستان و نفوذ خود بهره گرفت و موجب برگزیده شدن استانیسلاف به پادشاهی لهستان شد. در این زمان، نفوذ روسیه به اندازه‌ای بود که در عمل، سفیر این کشور در ورشو بر لهستان فرمان می‌راند. از این‌رو، اشرافِ ضد روسِ لهستانی متحد شدند و در 1768م بر استانیسلاف شوریدند. این ناآرامیها 4 سال طول کشید و استانیسلاف را بیش از پیش به حمایت روسیه متکی کرد.

در 1772م روسیه، پروس و اتریش، به‌رغم استمداد استانیسلاف از قدرتهای غربی، بخشهایی از این کشور را در جریان «نخستین تقسیم لهستان» به خاک خویش منضم کردند.
استانیسلاف کوشید با اصلاحات داخلی، از فروپاشی لهستان جلوگیری کند. او موجبات تغییر قانون اساسی را فراهم آورد، اما روسیه که سلطۀ خود را بر لهستان در خطر می‌دید، از گروهی از اشراف لهستانی که در مخالفت با قانون اساسی تازه، اتحادیۀ تارگُویتسا را تشکیل داده بودند، پشتیبانی کرد. نیروهای روسیه و پروس به لهستان حمله کردند، استانیسلاف تسلیم خواسته‌های آنها شد و به «دومین تقسیم لهستان» (1793م) تن داد. لهستانیها در واکنش به این تقسیم، در 1794م شورش کردند و تادِئوش کُشچوشکو، فرمانده نظامی، همۀ اختیارات شاه را نادیده گرفت.
استانیسلاف در برابر شورشیان ایستادگی نکرد. نیروهای روس و پروسی شورش را سرکوب کردند و در 1795م، با «سومین تقسیم لهستان»، خاک این کشور به‌طورکامل میان روسیه، پروس و اتریش تقسیم شد. استانیسلاف از پادشاهی برکنار شد و به روسیه رفت. او باقی‌ماندۀ زندگی‌اش را به نامه‌نگاری و نوشتن خاطراتش، به حال تبعید در سن پترزبورگ گذراند.
استانیسلاف دوم فردی روشن‌فکر، لیبرال، و پشتیبان دانش و هنر، ولی فرمانروایی ضعیف بود.

مآخذ

CE, 6th edition (under «Stanislaus I», «Stanislaus II»;
EA, 2006 (under «Stanislav I», «Stanislav II»);
EB, 1986;
GLE (under «Stanislas Ier», «Stanislas II»);
ME, 2005.
بخش تاریخ