استادسیس

اُستادسیس \ ostādsis\ (مق‌ 151ق/ 768م)، پیشوای جنبش سیاسی ـ دینی خراسان در اواخر دورۀ منصور، خلیفۀ عباسی.
واژۀ «سیس»، که احتمال سریانی بودن آن نیز داده شده، در چند نام ایرانی آمده است، از جمله جانشین مانی که سیس نام داشت و نیز بهرام‌سیس و بارسیس (نک‌ : ابن‌ندیم، 397؛ عزیزی، 147-148؛ طبری، 7/ 21، 173، 9/ 56).
استادسیس ابتدا حامی عباسیان بود، اما در پی شورش به‌آفرید و به پیروی از او، در بادغیس سر به شورش برداشت (دنیل، 151, n. 57؛ آمورتی، 497) و مردمی از بادغیس، هرات و سیستان، با بیل و تبر بر او گرد آمدند که دلیلی بر عصیان مردم خراسان، به‌ویژه طبقات پایین اجتماعی مردم بر ضد عباسیان است (طبری، 8/ 32؛ صدیقی، 158, n. 2). وی پس از آنکه بر قسمتی از خراسان دست یافت، متوجه مَروروذ شد و با سپاه اجثم مروروذی مقابله کرد و او و بسیاری از یارانش را کشت (طبری، 8/ 29؛ ذهبی، تاریخ الاسلام، 53، دول الاسلام، 73). منصور عباسی سپاهی را به فرماندهی خازم بن خُزَیمه به مقابلۀ استادسیس فرستاد (یعقوبی، 115؛ طبری، همان‌جا؛ گردیزی، 227). در نبردی که روی داد، بسیاری از یاران استادسیس کشته شدند و خود او، که به کوهی پناه برده بود، نیز تسلیم شد. او را در بندهای آهنین نهادند و به‌روایتی، به بغداد فرستادند که در آنجا به قتل رسید (طبری، 8/ 30؛ یعقوبی، 115).

مآخذ

ابن‌ندیم، الفهرست؛
ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام: حوادث سالهای 141-160ق، به‌کوشش عمر عبد‌السلام تدمری، بیروت، 1408ق/ 1988م؛
همو، دول الاسلام دائرةالمعارف العثمانیة، حیدر‌آباد دکن، 1364-1365ق، ج 1؛
طبری، تاریخ؛
گردیزی، عبدالحی بن ضحاک، زین‌الاخبار، به‌کوشش عبد‌الحی حبیبی، تهران، 1363ش؛
یعقوبی، احمد بن ابی یعقوب، تاریخ، مکتبة المرتضویة، نجف، 1358ق/ 1939م، ج 3؛
نیز:

Amoretti, B. S., «Sects and Heresies», CHI, vol. IV;
Azizi, M., La Domination arabe et l'épanouissement du sentiment national en Iran, Paris, 1938;
Daniel, E. L., The Political and Social History of Khurasan under Abbasid Rule 747-820, Minneapolis/ Chicago, 1979;
Sadighi, G. H., Les Mouvements religieux iraniens au II e et au III e siècle de l'hégire, Paris, 1938.
رضا رضا‌زادۀ لنگرودی (دبا)