ارتاخه

اَرْتاخه [artāxa]، مهندس ایرانی خشیارشا، پسر آرته و پدر اُتاسْپِس، از خاندان هخامنشیان. این نام از واژه‌های اوستایی «اَرِته» به معنی پاک، راست، درست و «هَیه» به معنی خو یا خیم تشکیل شده است. بنابراین، ارتاخه یعنی راست خو (یوستی، 34؛ بارتولمه، 1781).
شاید بتوان از ارتاخه به عنوان نخستین مهندس ایرانی یاد کرد که در منابع تاریخی به او اشاره شده است. ارتاخه در زمان خشیارشا (486-465ق‌م) مأمور حفر کانالی در حوالی کوه آتُس شد (نک‌ : ﻫ د، ارتش و فنون نظامی در ایران باستان). ناوگان خشیارشا هنگام جنگ با یونانیان از این کانال عبور کرد (هرودت، III/335-337).
ارتاخه هنگامی که سپاهیان ایران در حال پیشروی در یونان بودند، بیمار شد و سرانجام در شهر آکانت در یونان درگذشت. خشیارشا که علاقۀ خاصی به او داشت، از مرگش بسیار غمگین شد و دستور داد جنازۀ او را با شکوه بسیار تشییع و دفن کنند. همۀ افراد سپاه خشیارشا نیز در سوگ ارتاخه نشستند و برای او قربانی کردند (همو، III/419). تراکیاییها نیز ارتاخه را یک قهرمان می‌شمردند،برایش قربانی می‌کردند، نام او را می‌خواندند و از روحش درخواست کمک می‌کردند (بویس، II/171).

مآخذ

Bartholomae, Ch., Altiranisches Wörterbuch, Strassburg, 1904;
Boyce, M., A History of Zoroastrianism, Leiden/Köln, 1982;
Herodotus, The History, tr. A. D. Godley, London, 1957;
Justi, F., Iranisches Namenbuch, Hildesheim, 1963.
مهین شفایی