اعرجی

اعرجی \aʾrajī\، ابوعبداللٰه‌ جعفر بن‌ محمد كاظمی‌ (1274-1332 ق / 1858-1914 م)، ملقب‌ به‌ معين‌الاشراف‌ (سمیعی‌، 66)، اديب‌، مورخ‌ و نسب‌شناس‌ عراقی‌. وی از يكی‌ از خاندانهای برجستۀ عرب‌ بود كه نسب خود را به امام زين‌العابدين (ع‌) می‌رساندند (مرعشی‌، «كشف ... »، 1 / 138- 139؛ خليلی‌، 3 / 65، 67- 68).
اعرجی ظاهراً تحصيلات‌ مقدماتی‌ را در زادگاهش،‌ كاظمين‌، به‌ انجام‌ رسانيد (نك‌ : مرعشی‌، همان‌، 1 / 140؛ قس‌: اعرجی‌، 187) و تا 20‌سالگی‌ در موطن‌ خويش‌ زيست‌. در 1294 ق / 1877 م، به‌ ايران‌ آمد و در كرمانشاه‌ مسكن‌ گزيد (نک‌ : آقابزرگ‌، طبقات‌ ... ، 1 / 300-301؛ مرعشی‌، همان‌، 1 / 139؛ اعرجی‌، همانجا).
اعرجی‌ برای كسب‌ علم‌ و استفاده‌ از محضر استادان‌ وقت‌ در بيشتر شهرهای ايران‌ به‌ سير و سفر پرداخت‌ و از بزرگان‌ هر ديار بهره‌ها برد، تا در نظم‌ و نثر دستی‌ توانا يافت‌ و در مدت‌ قريب‌ به‌ 40 سالی‌ كه‌ در ايران‌ اقامت‌ داشت‌، با وزیران، اميران‌، دانشمندان‌ و اديبان‌، پيوندی نزديك‌ برقرار کرد‌ و برخی‌ از آثار خويش‌ را به‌ ايشان‌ تقديم‌ کرد‌ (آقابزرگ‌، همانجا). وی نسب‌نامه‌ای برای فرمانروايان‌ قاجار تدارك‌ ديد و آن‌ را البحر الزخار فی‌ انساب‌ ملوك‌ قاجار نام‌ نهاد (همو، الذريعة، 15 / 125، 26 / 243، طبقات‌، همانجا). وی ظاهراً در 1317 ق / 1899 م (و يا پيش‌از آن‌) در بغداد «نقيب‌ علويان‌» بود (نک‌ : ظاهريه‌، 2 / 375؛ نيز زركلی‌، 2 / 129).
اعرجی‌ سرانجام‌ پس‌از اين‌ سير و سفرها، در پشتكوه‌ رحل‌ اقامت‌ افكند (آقابزرگ‌، مصفى‌ ... ، 107) و با دختر غلامرضا خان‌، والی‌ آن‌ ديار (مرعشی‌، «كشف‌»، 1 / 140)، ازدواج‌ كرد و همان‌جا ماند و به‌ تأليف‌ و نگارش‌ پرداخت‌ (آقابزرگ‌، طبقات‌، 1 / 300). اعرجی‌ تا پايان‌ عمر در پشتكوه‌ ماند و همان‌جا در روستای ماسبندان‌ درگذشت‌ (همانجا؛ مرعشی‌، الاجازة ... ، 458).
بنا بر آنچه‌ در منابع‌ آمده‌، اعرجی‌ آثار بسياری نگاشته‌ است‌ كه‌ شمار آنها به‌ 70 می‌رسد، اما از بيشتر آنها نشانی‌ در دست‌ نيست (برای نمونه، نک‌ : آقابزرگ، الذريعة، 2 / 377، 386، 11 / 63، 12 / 355؛ ظاهریه، 2 / 375-376).

مآخذ

اعرجی‌، حليم‌ حسن‌، آل‌ الاعرجی‌، احفاد عبيدالله‌ الاعرج‌، بغداد، 1996 م؛
آقابزرگ‌، الذريعة؛
همو، طبقات‌ اعلام‌ الشيعة (قرن‌ 14)، نجف‌، 1373 ق / 1954 م؛
همو، مصفی‌ المقال‌، به ‌كوشش‌ احمد منزوی، تهران‌، 1378 ق / 1959 م؛
خليلی‌، جعفر، موسوعة العتبات‌ المقدسة، قسم‌ الكاظمين‌، بغداد، 1390 ق / 1970 م؛
زركلی‌، اعلام‌؛
سمیعی، کیوان، زندگانی سردار کابلی، تهران، 1363 ش؛
ظاهريه‌، خطی‌ (تاريخ‌)‌؛
مرعشی‌، شهاب‌الدين‌، الاجازة الكبيرة، به‌كوشش‌ محمد سمامی‌ حائری و محمود مرعشی‌، قم‌، 1414 ق؛
همو، «كشف‌ الارتياب‌»، لباب‌ الانساب‌، به‌ كوشش‌ مهدی رجايی‌ و محمود مرعشی‌، قم‌، 1410 ق.

ايران‌ناز كاشيان‌ (دبا)