آغا حسین

آغا حسین \āqā hoseyn\، یا آقا حسین پاشا، معروف به آغا پاشا (1190-1265 ق / 1776- 1849 م)، فرمانده ینی‌چری و وزیر عثمانی در دورۀ سلطنت محمود دوم.
آغا حسین در شهر اَدِرنه زاده شد و همراه پدرش، حاج مصطفى، که اهل روسچوق بود، به «بندر» آمد و در همان‌جا به جرگۀ ینی‌چریها پیوست و آن‌گاه به استانبول آمد. در تشکیلات ینی‌چری، مدارج ترقی را به‌سرعت پیمود. در آغاز، زَغَرچی (از صنوف سطح پایین ینی‌چری) بود، سپس به فرماندهی بولوک (فوج، گروهان) ارتقا یافت و پس‌ از چندی، با حمایت «سلاح‌دار علی‌بیک»، به فرماندهیِ کل ینی‌چری منصوب، و از توجه ویژۀ سلطان برخوردار شد (جودت، 12 / 70). آغا حسین به‌سبب لیاقت و کاردانی و تجربۀ خویش، به‌زودی ادارۀ تشکیلات ینی‌چری را به دست گرفت. وی که پروردۀ این دستگاه بود، از فساد حاکم بر آن و ستم افراد ینی‌چری بر مردم و سوء‌استفادۀ ایشان از مقام نظامی خود به‌خوبی آگاه بود؛ از این‌رو، 3 ماه پس‌از پذیرش مسئولیت فرماندهی، با تبعید و قتل برخی از اشرار ینی‌چری، آنها را تار و مار کرد (مولتکه، 134؛ جودت، 12 / 73، 147؛ دانشمند، IV / 110)؛ و از این‌رو عنوانِ «پاشا» گرفت. چون به‌سبب سرکوب اشرار ینی‌چری، احتمال داده می‌شد که به وی سوء‌قصد شود، از مقام خود برکنار، و حکومت بورسه و اِزمیت، فرماندهی پادگان بوغاز بوسفور و محافظت از سواحل آن به وی واگذار شد (IA، ذیل «آغا حسین پاشا»؛ جودت، 12 / 85، 148).
حسین پاشا در انحلال ینی‌چری و تشکیل سپاه جدید نقش برجسته‌ای ایفا کرد و به‌عنوان نخستین سرعسکر عثمانی به فرماندهی ارتش جدید، که عساکرِ منصورۀ محمدیه نامیده می‌شد، منصوب گردید. وی پس‌ از شکست از نیروهای مصری، از مقام نظامی خود معزول، و حاکم ویدین شد و همان‌جا درگذشت.

مآخذ

جودت، احمد، تاریخ، استانبول، 1309 ق؛
نیز:

Daniṣmend, İ. H., İzahlı Osmanlı tarihi kronolojisi, Istanbul, 1972;
IA;
Moltke, H., Briefe über Zustände und Begebenheiten in der Türkei aus den Jahren 1835-1839, Berlin, 1877.
علی‌اکبر دیانت (دبا)