اسپانیا و آمریکا، جنگ

اِسپانیا و آمریکا، جنگِ jang-e espāniyā va āmrikā \ (1898\ م/ 1316ق)، جنگی کوتاه میان ایالات متحدۀ آمریکا و اسپانیا که تنها کمتر از 4 ماه (از 25 آوریل تا 12 اوت 1898) به درازا کشید. این جنگ به اخراج اسپانیا از باقی‌ماندۀ امپراتوری استعماری 400 ساله‌اش در قارۀ آمریکا و واپسین متصرفاتش در جزیره‌های اقیانوس آرام، و برآمدن ایالات متحدۀ آمریکا به‌عنوان یک قدرت نظامی جهانی انجامید. صحنۀ نبرد عمدتاً دو مستعمرۀ اسپانیایی کوبا و فیلیپین بود.
منشأ این جنگ مبارزۀ کوبا برای استقلال از اسپانیا بود که در فوریۀ 1895 آغاز شد. چندین روزنامۀ جنجالی اقدامات سبعانۀ اسپانیاییها را در سرکوب شورش کوباییها، برای مردم ایالات متحده چنان زنده به تصویر کشیدند که همدلی آمریکاییان را با شورشیان برانگیخت. پشتیبانی از استقلال کوبا در آمریکا ریشۀ تاریخی داشت و مردم آمریکا از سالهای آغازین سدۀ 19م با دید مثبت به انقلابهایی که به سلطۀ اسپانیا بر آمریکای لاتین پایان می‌داد، می‌نگریستند. دولت ایالات متحده در پی آشوبهای ضد اسپانیایی در هاوانا، کشتی جنگی مِین را برای حفاظت از آمریکاییان به بندرگاه هاوانا فرستاد؛ با غرق شدن این کشتی به دلیلی نامعلوم در فوریۀ 1898، مردم ایالات متحده بیش از پیش خواستار مداخلۀ آمریکا شدند. رئیس‌جمهور مک‌کینلی در آغاز مایل به جنگ نبود، ولی فشار افکار عمومی و به‌ویژه نیروهای توسعه‌طلب در درون و بیرون کنگره، او را به جنگ متمایل کرد. اسپانیا در 9 آوریل اعلام آتش‌بس کرد و برنامۀ جدید اعطای قدرت خودگردانی محدود به کوبا را سرعت بخشید، ولی کنگرۀ ایالات متحده اندکی پس از آن، طی قطعنامه‌هایی بر حق استقلال کوبا تأکید کرد و خواستار عقب‌نشینی نیروهای اسپانیایی از این جزیره شد و ضمن انکار هرگونه نقشه‌ای در مورد ضمیمه کردن کوبا به خاک خود، به رئیس‌جمهور ایالات متحده اجازه داد برای عقب نشاندن اسپانیاییها از نیروی نظامی استفاده کند.
اسپانیا در 24 آوریل به ایالات متحده، و پس از آن، ایالات متحده در 25 آوریل به آن کشور اعلان جنگ داد؛ البته جنگ پیش از آن و از 21 آوریل آغاز شده بود. جنگ بسیار کوتاه و یک‌سویه بود، زیرا نیروهای زمینی و دریایی اسپانیا هیچ‌یک برای جنگ در نواحی بسیار دوردست، آن هم با قدرت بزرگی چون ایالات متحده، آماده نبودند. نخستین درگیری مهم نه در کوبا، بلکه در آن سوی جهان، در فیلیپین رخ داد. اسکادرانی از نیروی دریایی آمریکا، به فرماندهی ناخدا جرج دویی، به خلیج مانیل در فیلیپین فرستاده شد و در یکم مۀ 1898، طی درگیری نه چندان سختی که تنها چند ساعت به درازا کشید، ناوگان اسپانیا را در آنجا از میان برد. نیروهای آمریکایی شهر مانیل را تا ماه اوت تصرف کردند.
وقتی آمریکاییان دریافتند که ناوگان فراری دریای کارائیب اسپانیا در بندر سانتیاگوی کوباست، لشکری از نیروهای ثابت و داوطلب، به فرماندهی ژنرال ویلیام شَفتِر، در ساحل شرق سانتیاگو پیاده شد و به سوی شهر پیش رفت و ناوگان اسپانیا به فرماندهی دریاسالار پاسکوال ثِروِرا را وادار به ترک بندر کرد. طی نبرد، همۀ کشتیهای اسپانیایی آتش گرفتند یا غرق شدند. سانتیاگو هم در 17 ژوئیه تسلیم آمریکا شد و جنگ عملاً به پایان رسید. نیروهای اسپانیایی در کوبا و فیلیپین هنوز هم می‌توانستند به نبرد ادامه دهند، اما نابود شدن ناوگان اسپانیا و نرسیدن تدارکات، مانع آنها بود.
بنابر مفاد پیمان پاریس(10 دسامبر 1898)، اسپانیا از همۀ دعاوی خود بر کوبا دست کشید، جزیره‌های گوام (در اقیانوس آرام) و پورتوریکو (در دریای کارائیب) را به ایالات متحده داد و حاکمیت بر جزایر فیلیپین را در برابر 20 میلیون دلار به ایالات متحده تفویض کرد.
تصرف فیلیپین بـا مخـالفت بسیاری از آمریکاییان ــ همچون مارک توِین، نویسندۀ سرشناس ــ روبه‌رو شد که این کار را در جهت گرایشهای امپریالیستی می‌دانستند. آمریکا پیش از توافق صلح با اسپانیا، جزایر هاوایی را نیز به خاک خود ضمیمه کرده بود. جنگ اسپانیا و آمریکا نقطۀ عطفی برای هر دو طرف درگیر بود. شکست اسپانیا سبب شد که این کشور به قدرتی درجه دوم تبدیل شود و توجه خود را از استعمار در خارج کشور بر نیازهای داخلی متمرکز کند و این امر به نوزایی فرهنگی و ادبی، و دو دهه پیشرفت اقتصادی در آن کشور انجامید. ایالات متحده نیز با مستملکاتی دور از هم در ماورای دریاها، قدرتی استعماری شد و در تحولات خاور دور سهیم گشت. آمریکا از آن پس قدرتی جهانی به‌شمار آمد و به‌سبب حضوری که در سیاست بین‌المللی پیدا کرد، پس از اندکی در امور اروپا نیز نقشی تعیین‌کننده یافت.
این جنگ همچنین اهمیت حضور هم‌زمان در دو اقیانوس را نشان داد و از این رو، آمریکا ساخت کانال پاناما را برای برقراری ارتباط میان دو اقیانوس، شتاب بخشید. طی جنگ، افکار عمومی اروپاییان پشتیبان اسپانیا بود ولی بریتانیاییها از آمریکا پشتیبانی می‌کردند و این پیش‌زمینه‌ای بود برای اتحاد این دو کشور در دو جنگ جهانی اول و دوم.

مآخذ

CE, 6th edition;
EA, 2006;
EB, 2008;
ME, 2008.
بخش تاریخ