اسپبد

اَسپبَد \ aspbad\ ، یا ‌اَسپبَذ، صاحب‌مقامی در دوره‌های اشکانی و ساسانی. دربارۀ این مقام اطلاع چندانی در دست نیست، اما پیداست که دارندۀ آن اگر هم به گمانی، نخست، ریاست امور مربوط به اسبان دولتی را به عهده داشته، به‌مرور به یکی از بلندپایه‌ترین مقامهای سپاه بدل شده است. شاید هم این عنوان به‌صورت اسواربد، مخصوص فرمانده اسواران (ه‌ م) بوده است (نک‌ : کریستن‌سن، «ایران...»، 280، «امپراتوری...»، 27).
بر سفالینه‌های پارتی نِسا از سالهای 87 و 76 ق‌م از اسپبدی بزرگ به نام تیرداد سخن به میان آمده، که فرمانده سواره‌نظام بوده است (.EIr، ذیل «اسپبد»). در زمان بهرام پنجم (ح 420-439م) شخصی به نام اسپبذ مسئول سیاست مربوط به مسیحیان و تعقیب آنان بود و چون از مأموریت خود ناخشنود بود، به آناتول، سردار رومی پناه برد و فرمانده قبایل قلمرو دولت بیزانس شد (همو، «ایران»، 280-281). در جنگهای قباد یکم و خسرو انوشیروان با بیزانس، یکی از فرماندهان سپاه ایران، اسپبد بود (پروکوپیوس،77, 83, 195, 211). از 6 منصب مهم دولت ساسانی که تئوفیلاکتوس (کریستن‌سن، «امپراتوری»، همان‌جا) از آنها به نام منصبهای ارثی یاد می‌کند، دومی منصب اسپبذ است. این گمان هم رفته است که اسپبذ عموماً به همۀ سرکردگان سواران غیر ایرانی که در سپاه ایران خدمت می‌کرده‌اند، نیز اطلاق می‌شده است. در میان اینان به امیر بدوی عربی نیز برمی‌خوریم که عنوان اسپبذ داشته است (همان‌جا).

مآخذ

Christensen, Ir. Sass.;
id., L'Empire des Sassanides, Copenhagen, 1907;
EIr.;
Procopius, History of the Wars, tr. H. B. Dewing, London, 1954, vol. I.
پرویز رجبی