آژانس یهود

آژانْسِ یَهود [āžāns-e yahūd]، تشکیـلات سازمان‌یافتۀ صهیونیستی برای بسیج کردن همۀ یهودیان به منظور دستیابی به سرزمین فلسطین.
در کنگرۀ بال (بازِل) طرح تشکیل وطن ملی یهود تصویب شد. هنگامی که اعلامیۀ بالفور (ه‌ م) از استقرار کانون ملی یهود در فلسطین حمایت کرد، راه را برای تأسیس چنان وطنی هموارتر ساخت. شورایی از نمایندگان یهودیان که بعداً کمیتۀ صهیونیسم در فلسطین نامیده شد، از 1920م/ 1299ش به‌سان وزارتخانه عمل کرد و در بیشتر شهرهای فلسطین دفتر نمایندگی و دادگاههای مدنی تشکیل داد. نام این کمیته به آژانس یهودِ فلسطین تغییر یافت و بعداً به آژانس یهود معروف شد. آژانسْ تسهیلات مهاجرت یهودیان را از نقاط مختلف به فلسطین، و اقامت دادن آنان در زمینهای بایر فراهم آورد و در 1922م موجودیت خود را رسماً اعلام کرد. رهبران صهیونیست با حمایت همه جانبۀ انگلستان و طی سالها کوشش پیگیر، سعی کردند دامنۀ نفوذ و قدرت آژانس را گسترش دهند. در1929م/ 1308ش، اساسنامۀ آژانس یهود در شانزدهمین کنفرانس جهانی صهیونیسم بررسی، و ساختار و اصول تشکیلاتی آن تنظیم شد. نخستین جلسۀ رسمی آژانس با حضور جمعی از خبرنگاران خارجی و میهمانان بین‌المللی، در ماه اوت همان سال برگذار گردید و شماری از سران سرشناس صهیونیسم به عنوان مسئولان ارکان آژانس برگزیده شدند؛ سپس نمایندۀ دائمی آژانس به «جامعۀ ملل» فرستاده شد و دفتر مرکزی کمیتۀ اجرایی آن در بیت‌المقدس آغاز به کار کرد. همچنین، شعبه‌های آژانس در شهرهای مختلف و نیز اروپا به تدریج شکل گرفت.
جذب کردن نیروهای جوان اروپایی در اولویت قرار داشت. آژانس هزینۀ مهاجرت آنها به سرزمین فلسطین، و آموزش مهارتهای فنی و کشاورزی به آنان را تأمین می‌کرد. مهاجران در شهرکهای یهودی‌نشینِ تازه تأسیس اقامت داده می‌شدند و در تأسیسات صنعتی و مزارع کشاورزی به کار می‌پرداختند. هنگامی که نازیها در آلمان بر سر کار آمدند، روند مهاجرت یهودیان اروپایی به فلسطین به حدی شدت گرفت که آژانس در مقررات تسهیلاتی پیشین خود تجدیدنظر کرد. در 1935م جمعیت یهودیان اقامت داده شده در خاک فلسطین از 375 هزار تن افزون شد. پس از پایان جنگ جهانی دوم (1945م)، آمریکا هم از برنامۀ آژانس یهود و ایجاد تسهیلات در راه مهاجرت یهودیان حمایت کرد. آژانس به شیوه‌های مختلف، اراضی به تصرف و تملک درآمده را در خاک فلسطین گسترش داد، طرحهای وسیعی برای آباد کردن زمینهای بایر به اجرا گذارد و به مدد پشتوانۀ عظیم منابع مالی یهودیان، چهرۀ اقتصادی منطقه را که زیرپوشش برنامۀ گستردۀ توسعه بود، دگرگون کرد و به این ترتیب، بر جاذبه‌های مهاجرت یهودیان افزود.
فعالیت آژانس به سازمان‌دهی مهاجرت و انتقال یهودیان، و طرحهای اقتصادی، صنعتی، کشاورزی و رفاهی محدود نمی‌شد. آژانس در همۀ جنبه‌های مربوط به تأمین هدفهای اشغال سرزمینها و اقامت دائمی در آنها، دارای برنامه و فعال بود. تشکیلات نظامی، اطلاعاتی و امنیتی، شبکه‌های تهیه، تدارک و قاچاق انواع جنگ‌افزارها، سازمان دادن گردانهای نظامی از یهودیان داوطلب برای اقدامات مسلحانه و یورشهای غافل‌گیرانه به عربها و مخالفان خود، سرکوب خشونت‌آمیز جنبشهای مردمی ضدصهیونیسم، مأموریتهای خرابکارانه، و حتیٰ در مواردی، ایجاد رعب و وحشت عمومی در منطقه، تولید سلاح و دیگر زمینه‌های مرتبط با اقدامات مسلحانه از دیگر جنبه‌ها و اقداماتِ به خوبی سازمان داده شدۀ آژانس یهود بود.
پس از تشکیل دولت اسرائیل در15 مۀ 1948م/ 25 اردیبهشت 1327ش، آژانس یهود که دارای شبکۀ تشکیلاتی مجهز، باتجربه،کارآزموده و دارای‌روابط مستحکم و نزدیک با دولتهای آمریکا و انگلستان بود، قدرت را فوراً به دست گرفت و به عنوان دولت موقت اسرائیل اعلام موجودیت کرد. دولت اسرائیل پس از استقرار، نقش آژانس یهود را به تدریج تغییر داد و مجلس اسرائیل در 1952م حوزۀ فعالیت آن را محدود و مشخص ساخت. در 1971م آژانس از سازمان جهانی صهیونیسم جدا شد.
آژانس اکنون فعالیتهای گروههای مختلف یهودی را در سراسر جهان سازمان‌دهی می‌کند و به فعالیت گذشتۀ خود در زمینۀ مهاجرت، اقامت دادن و ایجاد مراکز یهودی‌نشین ادامه می‌دهد. با تحولات سیاسی اخیر در اسرائیل (2005م بب‌ )، خروج اسرائیل از نوار غزه و کوششهایی که برای ترک مخاصمه میان کشورهای عربی و اسرائیل به عمل می‌آید، احتمال می‌رود که در ساختار، روشها و فعالیتهای آژانس یهود تجدیدنظرهای تازه‌ای صورت گیرد.

مآخذ

آباء الحرکة الصهیونیة، ترجمۀعبدالکریم نقیب، عمان، دارالجلیل للنشر؛
آمون، حسن و دیگران، العرب الفلسطینیون فی اسرائیل، بیروت، 1979م؛
ابوصبیح، عمران، الهجرة الیهودیة حقائق و ارقام، عمان، دارالجلیل للنشر؛
احمد، نجیب، فلسطین تاریخاً و نضالاً، عمان، 1985م؛
جریس، صبری، تاریخ الصهیونیة، نیکوزیا، 1986م؛
حمید، نزار، «الوکالة الیهودیة»، مجلة الارض، دمشق، 1994م، س21، شم‌3؛
خله، کامل محمود، فلسطین و الانتداب البریطانی1922- 1939،بیروت، 1974م؛
دروزه، محمدعزت، القضیة الفلسطینیة، بیروت،1959م؛
سعفان، کامل، الیهود: تاریخاً و عقیدةً، قاهره، 1981م؛
سلیم، محمد عبدالرئوف، نشاط الوکالة الیهودیة لفلسطین، بیروت، 1982م؛
طعیمه، صابر، الیهود بین الدین و التاریخ، قاهره، 1972م؛
عبدالرحمان، اسعد، المنظمة الصهیونیة العالمیة، اردن، 1990م؛
نیز:

Grolier,Judaism or Zionism?, ed. Eaford and Ajaz, London, 1986;
GSE.
عزت ملاابراهیمی