ازهری

اَزْهَری [azharī]، اسماعیل(1900- 1969م/ 1279- 1348ش)، دولتمرد و نخست‌وزیر سودان (1954-1956م/ 1333-1335ش) و مؤثر در تحصیل استقلال آن کشور.

ازهری در کالج گوردِن مِموریال در خرطوم، و دانشگاه آمریکایی بیروت تحصیل کرد و در1940م رئیس «کنگرۀ عمومی فارغ‌التحصیلان» شد. این کنگره در آغاز بیشتر به اصلاحات آموزشی و اجتماعی توجه داشت، اما بعداً با حکومت انگلیسیها بر سودان به مخالفت برخاست و از اتحاد این کشور با مصر جانب‌داری کرد. ازهری در 1943م، و در پی انشعابی در کنگره، حزب اَشِقّاء (برادران) را سازمان داد؛ مخالفتش با پیشنهاد انگلستان مبنی بر خودگردانی سودان به بازداشت او در دسامبر 1948 انجامید.
او در 1952م به ریاست «حزب وحدت‌طلب ملی» رسید و این حزب در انتخابات 1953م به پیروزی قاطعی دست یافت. ازهری در ژانویۀ 1954 نخست وزیر سودان شد. او با توجه به مقاومت مخالفان وحدت، دریافت که اتحاد با مصر فقط به بهای تن دادن به جنگی داخلی عملی خواهد شد. از این‌رو، در مۀ 1955 قول داد که در راه کسب استقلال کامل سودان تلاش کند. اما اندکی پس از استقلال سودان (اول ژانویۀ 1956) قدرت ازهری، به سبب رقابتهای جناحی درون حزب وحدت‌طلب ملی، کاهش یافت.
در 1958م دولتی نظامی در سودان به قدرت رسید. در 1964م ازهری دیگر بار به عنوان رئیس حزب وحدت‌طلب ملی وارد میدان شد و در 1965م به ریاست «شورای عالی سودان» (یعنی ریاست حکومت) منصوب، و در 25 مۀ 1969 با کودتایی نظامی سرنگون شد. (108)