آزو، رنگ

آزو، رَنْگ [rang-e āzo]، دستۀ بزرگی از رنگهای آلی مصنوعی که نیتروژن به صورت گروه آزو (–N=N–) بخشی از ساختار مولکولی آنها را تشکیل می‌دهد؛ بیش از نیمی از رنگهای تجارتی در این دسته جای دارند و بسته به اینکه این رنگها چه خصوصیات شیمیایی دیگری داشته باشند، در چندین طبقۀ مختلف جای می‌گیرند. این طبقه‌بندیها به الیافی که این رنگها را به خود می‌گیرند، یا به روشهای کاربرد آنها بستگی دارند.
قدیم‌ترین روش برای رنگ کردن پنبه با رنگهای آزو به کار بردن متوالی محلولهای دو مادۀ شیمیایی است که واکنش آنها بر هم رنگ را در داخل الیاف یا در سطح آنها پدید می‌آورد. قرمزِ پارا و قرمز پریمولین از اعضای این گروه‌اند که در دهۀ 1880م تولید شدند.
استفاده از رنگهای آزویی که مستقیماً به کار می‌روند، آسان‌تر است. این رنگها حاوی عوامل شیمیایی استخلافی‌ای هستند که سبب حل شدن آنها در آب می‌شوند؛ سپس رنگها از محلول جذبِ پنبه می‌گردند. نخستین رنگ مستقیم قرمزِ کنگو بود که در 1884م کشف شد؛ این رنگ کم‌کم جای خود را به رنگهایی داده است که مقاومت بیشتری در مقابل اسیدها، و نیز در مقابل کم‌رنگ شدن دارند.
رنگهای آزوی اسیدی برای الیاف پشم و ابریشم مناسب‌اند و معمولاً به روش مستقیم به کار می‌روند. تارترازین رنگی زرد از گروه رنگهای آزوی اسیدی است که در 1884م کشف شد و کاربرد آن هنوز متداول است.
دیگر رنگهای آزو شامل گروههایی شیمیایی هستند که به یونهای فلزی می‌پیوندند. در میان نمکهای فلزی بی‌شماری که در این رنگها به کار گرفته می‌شوند، نمکهای کروم و مس معمول‌ترین موادند. غالباً یونهای فلزی نیز با الیاف پارچه پیوند می‌خورند و مقاومت رنگ را در مقابل شست‌و‌شو افزایش می‌دهند. گاهی نیز حضور فلز تغییرات مهمی را در شدت و ضعف رنگها پدید می‌آورد.
شمار اندکی از رنگهای آنتراکینون‌خمره‌ای(محلول در آب) و بعضی از رنگینه‌های پاشیده(پراکنده در آب) نیز از ترکیبات آزو شمرده می‌شوند. رنگهای نوع دوم محلول در آب نیستند، ولی می‌توان‌آنها را نخست با صابون در آب معلق‌کرد، سپس با الیاف سلولز استات از وضع معلق درآورد تا جذب الیاف شوند. (127)