آر نووو

آرْ نووو [ār nūvo] (در فرانسوی به معنی هنر نوین)، سبکی تزیینی، متعلق به پایان سدۀ19وآغاز سدۀ20م که در اروپا و ایالات متحدۀ آمریکا پدید آمد. نمودِ اصلیِ سبک آر نووو در معماری و هنرهای تزیینی‌وگرافیکی بود،اگرچه این‌سبک‌بر نقاشی و پیکره‌سازی نیزتأثیر گذاشت. ویژگی این‌سبک خطهایی پرپیچ‌وخم و نامتقارن،برگرفته‌از شکلهای گیاهی و جانوری است.
آغاز سبک آر نووو 1894 یا 1895م پنداشته می‌شود؛ اما شاید تاریخ مناسب‌تر 1884م/ 1301ق، یعنی سال پای گرفتنِ گروه پیشرو «بیست» در بلژیک باشد که این اصطلاح در نشریۀ پشتیبان این گروه، «هنر مدرن» به کار رفت: «ما به آر نووو باورداریم». معمولاً، منشأ این نام به زیگفرید بینْگ نسبت داده می‌شود که در دسامبر 1895 نگارخانه‌ای را در پاریس گشود و آن را آر نووو خواند. مجموعۀ گونه‌گونی از نامها که این سبک با آنها شناخته می‌شود، نشانه‌ای از سرشت متنوع آن است؛ مثلاً«گلاسگو» در اسکاتلند؛ «مدرن» در بلژیک؛ «ژول وِرن»، «1900» و «پایان قرن» در فرانسه؛ و... .
در هریک از این کشورها، تمایلی برای بریدن از گذشته و پدید آوردنِ سبکی نو که بتواند در طراحیِ اشیاء برای کاربرد روزانه و نیز در طراحی داخلی و معماری به کار رود، وجود داشت. پیروان آر نووو نیز مانند «احیاگران هنرِ پیش از رافائل» و پیروان «جنبش هنرها و فنون» در بریتانیا، سنت آکادمیک و همۀ شکلهای تزیین بر پایۀ پیشینۀ کلاسیک و رنسانس را رد می‌کردند. تأثیر هنر ژاپن نیز در توجه آنان به خطوط کلیِ ساده و نبودِ تقارن در کارهایشان آشکار است. آثار تزیینی سبک آر نووو بیش از هر چیز برگرفته از مشاهده و تقلید طبیعت، به‌ویژه گلها و گیاهان غیربومی بود که نمونه‌های برجستۀ این معنی کارهای ویکتور هُرْتا در بلژیک و اِمیل گاله و اِکْتور گیمار در فرانسه است. شیوۀ زاویه‌دارتر که در مرحلۀ بعدی تکامل سبک آر نووو (پس از 1904م) پدید آمد، در کارهای هِنری وان دِ وِلده، معمار بلژیکی‌ای که در آلمان فعالیت می‌کرد، و یوزف هوفمان، معمار اتریشی آشکار است. این شیوه زمینه‌ای برای مدرنیسم بود.
از میان نخستین نمونه‌های «نامتقارنیِ سیالِ» پیوسته با آر نووو، می‌توان تصویرسازیهای‌کتابی را که به‌دست هنرمندانی چون اُبِری بِردْزلی در بریتانیا صورت گرفت، یاد کرد. در اسکاتلند سبک گلاسگو نمودی از آر نووو بود. چارلز رِنی مَکینْتاش، هربرت مکنیر و خواهران مکدانلد (مارگریت و فرانسیس) همگی دانشجویان مدرسۀ هنر گلاسگو بودند که مدیر آن، فرانسیس نیوبِری(1855-1946م/ 1234-1325ش) در عقایدش بسیار تحت تأثیر«جنبش هنرها و فنون» بود. این4 تن در کنارهم «گروه چهار» را تشکیل دادند.

معماری به نام ویکتور هُرتا پدر سبک آر نوووی بلژیک شمرده می‌شود. هرتا طرحهایی برای اشیاء چوبی، شیشه‌ای، پارچه‌ای، و از همه چشمگیرتر، اشیاء آهنی ارائه کرد که در آنها، اندیشه‌های ویوله ـ لو ـ دوک را می‌توان بازشناخت. الهام‌بخش سبک هرتا خودِ طبیعت بود که وی آن را تنها سرچشمۀ مجاز برای الهام گرفتن می‌دانست. پُل آنکار، یکی دیگر از پدیدآورندگان سبک آر نوووی بلژیک، هم از هنر ژاپنی، هم از «جنبش هنرها و فنون» تأثیر پذیرفت.
دیگر چهرۀ برجستۀ سبک آر نووو در بلژیک، هنری وان دِ ولده در 1888م به گروه«بیست» پیوست. او که در 1892م/ 1310ق نقاشی را رهاکرد تا به‌طراحی‌بپردازد، تحت‌تأثیر راسکین و مُریس، یکی از مهم‌ترین عاملهای اصلاح شیوۀ طراحی در اروپای پایان سدۀ 19م شد. سنت جا افتادۀ صنعتگری در فرانسه و پشتیبانی توانگران از آن مشوق پیروان این سبک برای پیشرفت بود. دو پایگاهی که سبک آر نووی فرانسوی در آنها پدید آمد و از آنها به دیگر جاها گسترش یافت، شهرهای نانسی و پاریس بودند که هریک گرایشی کم و بیش متفاوت از دیگری را در خود پروردند. در حالی که در نانسی گرایش به طرحهای گل و گیاه وجود داشت، در پاریس به جنبۀ نمادین‌تر سبک آر نووو توجه می‌شد. دلبستگی به طبیعت شالودۀ سبک نانسی بود،اما دو عامل دیگر که در این سبک نقشی انکارناپذیر داشتند، علاقۀ آشکار به سبک روکوکو و هنر ژاپنی بودند.
از آغاز سدۀ19م، مکتب نوکلاسیسیسم بر معماری در پاریس حکم‌فرما بود. اِکتور گیمار که در مدرسۀ هنرهای زیبا تحصیل کرده بود، به جای آنکه بنابر رسم معمول در آن زمان، به یونان و رم سفر کند، برای آموختن معماری به بریتانیا رفت و در 1895م از بروکسل دیدن کرد و در آنجا به دیدار هُرتا رفت. او پس از بازگشت به پاریس، در طرحی که در 1894م آغاز شده بود، یعنی «دژِ بِرانْژه» (مجتمعی آپارتمانی در پاریس) بازنگری کرد و آن را در 1897م به پایان برد.
در اتریش، سبک آر نووو دیرتر و ناگهانی‌تر از دیگر جاهای اروپا، و به شکل «سبک جدایی» پدیدار گشت. گوستاف کلیمْت با نقاشیهای تزیینی‌اش، و اُتو واگنر با آثار معماری‌اش، رهبران جنبش آر نووی اتریش به‌شمار می‌روند. در اسپانیا، سبک مدرنیسم کاتالونیا به شکل پدیده‌ای منفرد پدیدار گشت که پیوستگی ژرفی با شهر بارسلون داشت. سالهای پایانی سدۀ 19م در این شهر، زیر سایۀ شخصیت آنتونی گائودی بود.
در ایالات متحدۀ آمریکا، لویس کامفرت تیفِنی در طراحی و تزیینات داخلی به سبک آر نووو پیشتاز بود، تا جایی که در این کشور، این سبک بیشتر به نام سبک تیفنی شناخته می‌شود. بسیاری از طرحهای او بر پایۀ اَشکال طبیعی است.
سبک آر نووو از یک سو به سبک آر دِکو(ه‌ م)، و از سوی دیگر به مدرنیسم در معماری انجامید. با آغاز جنگ جهانی اول، پایان سبک آر نووو فرارسید، اما بسیار پیش‌از آن‌نیز مخالفتهای سختی با این سبک شده بود؛ برای نمونه، در 1901م برخی از گیمار به سبب «زیاده‌روی»هایش در طراحی ایستگاه مترو انتقاد کرده بودند و در 1903م نیز والتر کرِین در «مجلۀ هنر»، آر نووو را «این بیماری تزیینی عجیب» توصیف کرده بود. (191)