ازدواج مقدس

اِزْدِواجِ مُقَدَّس [ezdevāj-e moqaddas]، روابط جنسی میان خدایان در اساطیر باستانی و انعکاس آن در شعائر شماری از اقوام و تمدنهای گذشته.
اتحاد دو جنس یکی از موضوعات مهم مورد توجه ادیان بوده است و اهمیت آن بدان سبب است که آفرینش از طریق چنین اتحادی میسر می‌شود؛ از این‌رو ازدواج در بسیاری از صورتهای دینی کهن، کنشی مقدس انگاشته شده است. از مفهوم برای بیان علت پیدایش خدایان، و حتى تکوین شماری از پدیده‌های‌طبیعی ــ و به‌خصوص کیهانی ــ نیز استفاده شده است (برای نمونه می‌توان اتحاد «گِب» و «نوت» در اساطیر باستانی مصر، یا اتحاد «تی آمَت» و «اَپسو» در اساطیر بین‌النهرینی را یادآور شد). همچنین قبول وجود یک «خدا بانوی بزرگ» طبیعتاً متضمن پذیرش اتحاد او با یک خدا ست؛ و این خدا معمولاً یک رب‌النوع گیاهی است تا باروری او را افزون کند.
اتحاد یک خدا و یک خدا بانو در شعائر دینی گذشتگان ممکن بود که با «ازدواج مقدس» نمایش داده شود و آن غالباً ازدواجی بود بین شاه و ملکه، یا کاهن و کاهنه که ایشان را تجسّم الوهیتهای مورد نظر می‌پنداشتند. ازدواج مقدس، در معنای آیینـی آن، غالباً بخشی از یک مؤلفۀ اساطیری ـ شعائری بود که در آغاز سال نو محترم داشته، و برپا می‌شد.
در این جوامع باستانی، دست کم سالی یک بار اشخاص الاهی (یعنی کسانی که نمایندۀ خدایان انگاشته می‌شدند) با هم درمی‌آمیختند و با این کار باروری زمین و رونق جامعه و تداوم جهان را تضمین می‌کردند.
بنابر آنچه شعائر کهن نشان می‌دهند، 3 شکل عمدۀ ازدواج مقدس وجود داشته است: میان خدا و خدابانو (که غالباً تندیسها نماد آنها بودند)؛ میان خدابانو و شـاه ـ کاهن (کـه نقش خـدا را ایفا می‌کرد)؛ و میان خدا و کاهنه (که نقش خدابانو را برعهده داشت). در هر 3 صورت، مناسکی تقریباً ثابت وجود داشت: حرکت آیینی گروه برای انتقال بازیگران الاهی به محل مراسم ازدواج؛ مبادلۀ هدایا؛ تطهیر زوجین؛ جشن برای ازدواج؛ آماده کردن حجله‌خانه و بستر؛ و عمل پنهانی و شبانۀ آمیزش. در برخی از سنتها میان عاملان مقدسی که تجسم بخش خدایان بودند، عمل آمیزش به واقع صورت می‌گرفت؛ در سنتهای دیگر چنین می‌نماید که این آمیزش جنبۀ نمادین داشت. روز بعد، به مناسبت ازدواج و پیامدهای آن برای جامعه، جشن می‌گرفتند.
برخی از علما تعبیر«ازدواج مقدس» را به همۀ اساطیر مربوط به اتحاد یک جفت الاهی (مثلاً آسمان و زمین) که آمیزششان خلاق است، تعمیم داده‌اند، اما این تعبیر را احتمالاً باید به آن دسته از فرهنگهای زراعی محدود کرد که شعائری برای تکرار ازدواج داشتند و زناشویی را به زراعت مربوط می‌دانستند. نمونه‌هایی از مناسک ازدواج مقدس و معنایی‌که بـدان اطلاق می‌کردند ــ و به‌هـرحال با باروری مرتبط بود ــ در بین‌النهرین، فنیقیه، کنعان و فلسطین، آسیای صغیر، یونان و هند باستان یافت می‌شوند. نشانه‌های کم‌رنگی از این مناسک را در برخی از آداب و سنن ملتها و اقوام موجود نیز می‌توان یافت. (101)