ازاره

اِزاره [ezāre]، بخش پایین دیوار تا حدود 1 متر. این بخش از داخل و خارج ساختمان با موادی مقاوم‌تر در برابر عوامل فرساینده پوشیده می‌شود (فلاح‌فر، 24)، و با ایجاد شکل نواری عریض و یکپارچه یا مربع و مستطیل جنبۀ تزیینی می‌یابد (غالب، 46). ازاره از جنس خود دیوار به صورت برجسته یا ساده با رنگی متفاوت و یا از جنسهای دیگر ساخته می‌شده است که عبارت‌اند از موادی چون گچ، سنگ، کاشی و چوب (همانجا). نوع سادۀ آن در داخل بنا ترکیبی از گچ و کتیرا و در خارج سنگ بود (پیرنیا، 28). از کهن‌ترین نمونه‌ها، ازارۀ چغا زنبیل است که کاشیهای آبی دارد (همانجا).
ازاره‌های تزیینی با مصالح مختلف عبارت‌اند از: گچ: گچ‌بری مانند بقعۀ علویان (پوپ، 155) و نقاشی بر روی گچ: مانند مجموعۀ کوهسان و خانۀ کریمی اصفهان (گلمبک، I/ 132؛ گنج‌نامه، 4/ 128، تصویر 90)؛ آجر و کاشی معقلی: مانند مسجد حکیم اصفهان (همان، تصویر 2/ 46)؛ کاشی: کاشیهای لعاب‌دار یک رنگ با اشکال هندسی و یا یک یا دو رنگ مانند مسجد میدان سنگ کاشان و مسجد ابوالمعالی یزد (گلمبک، I/ 126)؛ کاشی معرق: مانند مسجد جامع یزد (کُرباندو، 299)، کاشی 7 رنگ: مانند مسجد شیخ لطف‌الله ( گنج‌نامه، 2/ تصویر 132)، کاشیهای ستاره‌ای شکل: مانند ازارۀ امام‌زاده یحیى در ورامین (ویلبر، 110)؛ نقاشی روی کاشی: مانند مسجد شاه مشهد و مجموعۀ کوهسان (گلمبک، I/ 127) و سنگ و کاشی مانند مقبرۀ خواجه احمد یسوی (گلمبک، تصویر، II/ 125)؛ سنگ: سنگهای زینتی مانند مرمر به صورت ساده، مانند مسجد جامع اصفهان (هنرفر، 37)؛ حجاری: مانند مسجد کبود تبریز (ترابی طباطبایی، 110، تصویر 142)؛ و سنگ معرق: مانند زیارتگاه گازرگاه (گلمبک، I/ 134).

مآخذ

پیرنیا، محمدکریم، سبک‌شناسی معماری‌ ایرانی، به کوشش غلامحسین معماریان، تهران، 1380ش؛
ترابی طباطبایی، جمال، نقشها و نگاشته‌های مسجد کبود تبریز، تبریز، 1348ش؛
غالب، عبدالرحیم، موسوعة العمارة الاسلامیة، بیروت، 1408ق/ 1988م؛
فلاح فر، سعید، فرهنگ واژه‌های معماری سنتی ایران، تهران، 1379ش؛
گنج‌نامه، به کوشش کامبیز حاجی قاسمی، تهران، 1375ش؛
هنرفر، لطف‌الله، راهنمای ابنیۀ تاریخی اصفهان، اصفهان، 1335ش؛
نیز:

Golombek, L. and D. Wilber, The Timurid Architecture of Iran and Turan, Princeton, 1988;
Korbendau, Y., L’Architecture sacrée de l’Islam, Paris, 1997, Pope, A. U., Persian Architecture, London, 1965;
Wilber, D. N., The Architecture of Islamic Iran, The Ilkhanid Period, Princeton, 1955.
فریبا افتخار