آفاق و انفس

آفاق و انفس o(va) anfos\-\āfāq، اصطلاحی در عرفان و فلسفۀ اسلامی. آفاق، جمع اُفُق، به‌معنی کران، کرانه، ناحیه، کرانۀ آسمان، کنار و گرد بر گرد جهان؛ و انفس، جمع نَفس، به‌معنی ذات، روح و خود است. در اصطلاح متفکران اسلامی، دو واژۀ آفاق و انفس با توجه به قرآن (فصّلت / 41 / 53) در معنای جهان و انسان یا ظاهر و باطن یا عالم مادیات و مجردات به کار رفته است؛ چنان‌که عالم آفاقی کنایه از عالم ظاهر و عالم کبیر و عالم اجسام است، و عالم انفسی اشاره به عالم باطن و عالم صغیر و عالم ارواح دارد.
سیر در آفاق و انفس، یعنی تفکر در لطایف وجود آدمی و مشاهدۀ دقایق هستی، مطلبی است که به‌صورتهای مختلف در نوشته‌های دانشمندان اسلامی مطرح شده است.
در نظر عارفان، آفاق و انفس دو کتاب‌اند که باید رموز هستی را در آنها خواند: کتاب انفس که «تمامت آیات صفحات و اسماء الٰهی در آن مکتوب است»، و کتاب آفاق که تفصیل کتاب انفس است (اسیری، 463). عارف بر آن است که از سویی، از خودشناسی به خداشناسی برسد و از سوی دیگر، «به نظر اعتبار نگاه در افلاک و انجم و اختلاف سیر و اشکال ایشان» کند تا کمال قدرت الٰهی و حکم و تدبیر او را در نظام متقن عالم مشاهده
کند و این معنی «سبب ارتقاء وی بر مدارج کمال گردد» (همو، 167).

مآخذ

اسیری لاهیجی، محمد، مفاتیح الاعجاز فی شرح گلشن راز، به کوشش کیوان سمیعی، تهران، 1337 ش؛
قرآن کریم.

صمد موحد (دبا)