افضل الدین محمد

افضل‌الدین محمد \afzal-od-dīn mohammad\، یا محمود (د رجب‌ 910 / دسامبر1504)، وزیر سلطان‌ حسین‌ بایقرا و شاعر دورۀ تیموری‌. وی‌ در خانواده‌ای‌ پرورش‌ یافت‌ كه‌ نسل‌ اندر نسل‌ در كرمان‌ امارت‌ و وزارت‌ داشتند. افضل‌الدین‌ ظاهراً در آغاز جوانی‌ زادگاه‌ خود را ترك‌ گفت‌ و به‌ سمرقند، تختگاه‌ سلطان‌ ابوسعید گوركان‌ (سل‌ 854-873 ق / 1450- 1468 م)، فرمانروای تیموری رفت و به دربار راه یافت (خواندمیر، دستور ... ، 433-434).
افضل‌الدین‌ پس‌از قتل‌ ابوسعید‌، آهنگ‌ خراسان‌ كرد و به‌ دربار سلطان‌ حسین‌ بایقرا (سل‌ 873-911 ق / 1468-1505 م) كه‌ به‌تازگی‌ بر خراسان‌ دست‌ یافته‌ بود، پیوست‌ و به‌ زودی‌ مقام‌ او چندان‌ فزونی‌ یافت‌ كه‌ در 891 ق / 1486 م بر مسند وزارت‌ تكیه‌ زد (میرخواند، 7 / 85؛ قس‌: خواندمیر، حبیب‌ ... ، 4 / 167، دستور، 434).
وی افزون‌ بر تصدی‌ مشاغل‌ دولتی‌، در سرودن‌ شعر نیز توانا بود (علیشیر نوایی‌، 119) و‌ «افضل‌» تخلص‌ می‌كرد (نك‌ : عبدالغنی، 16) و‌ در «مدح‌ پادشاه‌ اسلام‌ [ظاهراً سلطان‌ حسین‌ بایقرا] قصاید غرایی‌» سروده‌ است‌ (دولتشاه،‌ 515). از اشعار او به‌جز ابیات‌ پراكنـده‌ای‌ كـه‌ در برخی‌ منابع‌ آمده‌ (نك‌ : علیشیر نوایی‌، 296؛ دولتشاه‌، همانجا؛ رازی‌، 2 / 270-272؛ اوحدی‌، 84-85)، 95 بیت‌ نیز در جُنگی‌ به‌ شمارۀ 326‘2 در كتابخانۀ مجلس‌ شورا (شورا، 8 / 12-13) موجود است‌ (نیز نك‌ : منزوی‌، 9 / 1990).

مآخذ

اوحدی‌ بلیانی‌، محمد، عرفات‌ العاشقین‌، نسخۀ خطی‌ كتابخانۀ ملی‌ ملك‌، شم‌ 324‘5؛ خواندمیر، حبیب‌ السیر؛ همو، دستور الوزراء، به‌ كوشش‌ سعید نفیسی‌، تهران‌، 1355 ش؛ دولتشاه‌ سمرقندی‌، تذكرة الشعراء، به‌ كوشش‌ ادوارد براون‌، لیدن‌، 1318 ق / 1900 م‌؛ رازی‌، امین‌ احمد، هفت‌ اقلیم‌، به‌ كوشش‌ جواد فاضل‌، تهران‌، 1340 ش؛ شورا، خطی‌؛ عبدالغنی‌، محمد، تذكرة الشعرا، به‌ كوشش‌ محمد مقتدا‌ شروانی‌، علیگره‌، 1916 م؛ علیشیر نوایی‌، مجالس‌ النفائس‌، به‌ كوشش‌ علی‌اصغر حكمت‌، تهران‌، 1363 ش؛ منزوی‌، خطی‌ مشترك‌؛ میرخواند، محمد، روضة الصفا، تهران‌، 1339 ش.

ابوالفضل‌ خطیبی‌ (دبا)