ارسلان بن سلجوق

اَرْسَلانِ‌ بْنِ‌ سَلْجوق [arsalān-e-bn-e saljūq] (دح422ق/ 1031م)، پسر ارشد سلجوق، نیای سلاطین سلجوقی و عموی طغرل‌بیک و چغری‌بیک از بنیادگذاران دولت سلجوقی. ارسلان (شیر) نیز همچون نامهای طغرل و چغری نامی است توتمی و نام اصلی او اسرائیل بوده است.
دربیشتر منابع، از ارسلان با لقب«یبغو» یاد شده که در آغاز تنها به سرکردۀ همۀ قبایل غز تعلق داشته است. در 382ق/ 992م، ارسلان نقش مهمی در پیروزی و بازگرداندن امیرسامانی، نوح‌بن منصور (سل‌ 366-387ق) به بخارا داشت. ارسلان پس از مرگ پدرش، سلجوق رهبری خاندان سلجوقی را دردست گرفت.
چون سلطان‌محمود غزنوی قصد کرد به هندوستان لشکرکشی کند، از بیم تهدید قلمرو خویش، غزان سلجوقی را مورد توجه قرار داد، به همین سبب، ارسلان را با وعده‌های نیکو فریفت و نزدخود خواند، اما سپس اورا با پسرش به‌زندان افکند.
طغرل‌بیک، چغری‌بیک و یبغو، برادرزادگان ارسلان که در اوایل فرمانروایی سلطان مسعود به برخی شهرهای خراسان دستبرد می‌زدند و سپاه غزنوی را به زحمت می‌انداختند، در ظاهر خود را فرمانبردار سلطان غزنوی خواندند و از او خواستند که ارسلان را رهاکند. مسعود فرمان‌داد که ارسلان را به بلخ نزد وی آورند و سپس او را واداشت طی نامه‌ای به برادرزادگانش، آنان را از غارت قلمرو مرزی غزنویان باز دارد؛ اما این توصیه بی‌نتیجه بود و ارسلان را نیز دوباره به زندان بازگرداندند. گفته‌اند که ارسلان مدت 7 سال، از 416ق در زندان به‌سر برد و سرانجام، همان‌جا با زهر هلاک شد و یا خود درگذشت.*

مآخذ

ابن اثیر، الکامل؛
بارتولد، و. و.، ترکستان‌نامه، ترجمۀ کریم کشاورز، تهران، 1352ش؛
حمدالله مستوفی، تاریخ گزیده، به کوشش عبدالحسین نوایی، تهران، 1339ش؛
راوندی، محمد، راحة الصدور، به کوشش محمد اقبال، تهران، 1333ش؛
شبانکاره‌ای، محمد، مجمع الانساب، به کوشش هاشم محدث، تهران، 1363ش؛
ظهیرالدین نیشابوری، سلجوق‌نامه، تهران، 1332ش؛
گردیزی، عبدالحی، زین‌الاخبار، به کوشش عبدالحی حبیبی، تهران، 1363ش؛
مجمل التواریخ والقصص، به کوشش محمدتقی بهار، تهران، 1318ش؛
نیز:

Bosworth, C. E., The Ghaznavids, Beirut, 1973;
Cahen, C., «Le Malik-nameh et l’histoire des origines Seljukides», Oriens, Leiden, 1949;
EI2;
Nāẓim, M., The Life and Times of Sultān Maħmūd of Ghazna, New Delhi, 1971.
ابوالفضل خطیبی