ارپوکسائیس

اَرْپوکْسائیس [arpoksāʾīs]، پسر تَرگیتائوس، پدر افسانه‌ای چند قوم سکایی که ظاهراً هزار سال پیش از استیلای داریوش هخامنشی بر سرزمین سکاها، فرمانروای سکاها بوده است. سکاها معتقد بودند که آنها جوان‌ترین قوم روی زمین هستند و پدرشان از ازدواج خدای آسمان با دختر رودخانۀ دنیپر که نیمی از او از زن و نیم دیگرش از مار بود، به وجود آمده است.
بنا بر روایت هرودت (II/203-205)، یکی از روزها 4 چیزِ مورد نیاز، یعنی خیش، یوغ، شمشیر و پیاله (جام) از آسمان فرو افتاد که همه زرین بودند. فرزندان ترگیتائوس برای برداشتن این ابزار به آنها نزدیک شدند. وقتی لیپوکسائیس و اَرپوکسائیس، دو پسر بزرگ‌تر جلو آمدند، طلاها گداختند و آن دو را عقب راندند، اما همین که کولاکْسائیس، پسر جوان‌تر گام به جلو نهاد، گدازش فرو نشست و او به ابزار زرین دست یافت. قوم او پیش‌بینی کردند که کولاکسائیس منشأ شاهی در خاندان پَرَلاتی خواهد شد. از لیپوکسائیس، اوخاتها و از اَرپوکسائیس، کَتیارها وتْراسْپیها به وجود آمدند. سکاها فکر می‌کردند که نیای آنها، ترگیتائوس قرنها پیش از آنها در منطقۀ دنیپر می‌زیسته است (رایس، 44-45).
کریستن‌سن ریشۀ این داستان را هندواروپایی می‌داند، یعنی منشأ مردمان از 3 برادر که کوچک‌ترینشان پدر نژاد اصلی است. همو می‌نویسد در اینجا، با یکی دانستن منشأ دو طبقه (کتیارها و تراسپیها) از ارپوکسائیس، تقسیم اجتماع به 4 بخش را با تقسیم نژادها به 3 بخش پیوند زده‌اند. این 3 برادر در حقیقت تجسم نام 3 قبیلۀ سکایی ایرانی هستند (ص 169).

مآخذ

رایس، ت. تالبوت، سکاها، ترجمۀ رقیۀ بهزادی، تهران، 1370ش؛
کریستن‌سن، آرتور، نمونه‌های نخستین انسان و نخستین شهریار، ترجمۀ احمد تفضلی و ژاله آموزگار، تهران، 1363ش؛
نیز:

Herodotus, The History, tr. A. D. Godley, London, 1957.
پرویز رجبی