اراده ملی، حزب

اِرادۀ مِلّی، حِزْب [hezb-e erāde-ye mellī]، یکی از احزاب ایران در دهۀ 20 سدۀ 14ش، تأسیس سیدضیاءالدین طباطبایی (ﻫ م). این حزب، به گفتۀ برخی در بهمن ماه 1322 جانشین حزب دیگر سیدضیاء (حزب وطن) شد (آبراهامیان، 174). برخی دیگر تابستان 1322ش را سال تشکیل آن دانسته‌اند. اما برپایۀ برخی اسناد، حزب ارادۀ ملی در بهمن 1323 تشکیل شد و گرچه حزب وطن تحت‌الشعاع حزب جدید قرار گرفت، ولی تا اواسط 1324ش که حزب وطن تعطیل شد، هر دو هم‌زمان فعالیت می‌کردند (اسناد...، 1/51، 2/449؛ تبریزی، 386-387).
برنامه، خط‌مشی و مواضع حزب ارادۀ ملی عمدتاً ترویج دیانت، ضدیت با اتحاد جماهیر شوروی و حزب تودۀ ایران، مخالفت با احمد قوام (ﻫ م) و حزب دمکرات او، و تأکید بر تمرکززدایی بود (آبراهامیان، همانجا). این حزب را می‌توان در زمرۀ احزاب وابسته به شخص دانست که عمدتاً کانون تجمع هواداران سیاسی سیدضیاء برای به قدرت رسانیدن او بود. حزب، ساختار تشکیلاتیِ منسجم و سازمان گسترده‌ای در سراسر کشور داشت. سیدضیاء رهبری حزب را به‌عهده داشت و عنوان تشریفاتی ریاست حزب با رضاقلی‌خان هدایت (نیرالملک) بود. مظفر فیروز، صادق سرمد، حبیب‌الله رشیدیان، بهاءالدین حسام‌زادۀ پازارگاد و کلنل کاظم‌خان سیاح از دیگر اعضای سرشناس حزب بودند (تبریزی، 398).
تشکیلات کارگری حزب ارادۀ ملی، «سندیکای کارگران» نام داشت. مهندس محمدحسین تاج‌بخش از فعالان این‌تشکیلات، و روزنامۀ نیروی ملی سخن‌گوی آن بود (افتخاری، 84، 222). نشریات متعددی به حزب ارادۀ ملی وابسته یا متمایل بودند که در سالهای مختلف به صورت ائتلافهای مطبوعاتی گسترده‌ای با عناوین «اتحاد جراید ملی»، «جبهۀ مطبوعات متفق» و «جبهۀ استقلال» (در برابر «جبهۀ آزادی»، وابسته به حزب تودۀ ایران) فعالیت داشتند. روزنامۀ رعد امروز، به مدیریت مظفر فیروز و سپس هور، به مدیریت علی جواهرکلام به عنوان سخن‌گوی حزب منتشر می‌شدند. نشریه‌های روستا، سرگذشت، کاروان، کشور و نسیم صبا هریک مدتی نشریۀ حزب یا ناشر افکار آن، و نشریات ارادۀ ملی، اقدام، کانون، کوشش، صدای ایران، صدای وطن، ندای آسمانی و نسیم شمال نیز به حزب وابسته یا متمایل بودند.
حزب ارادۀ ملی در فروردین 1325 با دستگیر شدن سیدضیاء به دستور احمد قوام و مصادرۀ اموال حزب، عملاً منحل شد (آبراهامیان، 207؛ اسناد، 1/55).

مآخذ

آبراهامیان، یرواند، ایران بین دو انقلاب، از مشروطه تا انقلاب اسلامی، ترجمۀکاظم فیروزمند و دیگران، تهران،1382ش؛
آوانسیان، اردشیر، «ظهور دوبارۀ سیدضیاء در صحنه و سقوط او»، اسناد و دیدگاهها (حزب تودۀ ایران از آغاز پیدایی تا بهمن1357)، تهران،1360ش؛
اسناد احزاب سیاسی ایران(1320-1330ش)، به کوشش بهروز طیرانی، تهران، 1376ش؛
افتخاری، یوسف، خاطرات دوران سپری شده (خاطرات و اسناد، 1299-1326)، به کوشش کاوه بیات و مجید تفرشی، تهران، 1370ش؛
تبریزی شیرازی، محمدرضا، زندگانی سیاسی، اجتماعی سیدضیاءالدین‌طباطبایی، تهران، 1379ش؛
ظهور و سقوط‌ سلطنت‌ پهلوی، تهران، 1370ش.

محسن مدیر شانه‌چی