آریستیدس

آریسْتیدِس [ārīstīdes] (ا ش‌ سدۀ 2م)، فیلسوف آتنی، از نخستین مدافعان مسیحیت که کتاب «دفاع از ایمان مسیحی» او از قدیم‌ترین اسناد موجود در این زمینه است. آریستیدس که نخست از طریق اشارات اِئوسِبیُس قیصریه‌ای، مورخ سدۀ 4م شناخته شد، دفاعیۀ خود را خطاب به هادریانوس (حک‌ 117- 138م) امپراتور روم یا جانشین او آنتونینوس پیوس (حک‌ 138-161م) نوشته است. استدلال سادۀ او در این دفاعیه پیشاهنگِ دفاعیه‌های اواخر سدۀ 2 و اوایل سدۀ 3م، مانند دفاعیه‌های آتِناگُراس و تِرتولیانوس بود.
دفاعیۀ آریستیدس از دیدگاه فیلسوفی مشرک، با بحث در باب هماهنگی در آفرینش آغاز می‌شود و به شیوۀ فلاسفۀ رواقی به اثبات همبستگی آن با وجودی ربوبی می‌انجامد که آفرینش و حفظ عالَم ناشی از او ست. چنین وجودی می‌بایست سرمدی، کامل، فناناپذیر، دانای مطلق، پدر انسان و خودبسنده باشد. آریستیدس سپس انسانهای پیش از مسیح را بر حسب نگرش آنان به الوهیت و اعمال دینی به 3 دسته تقسیم می‌کند. به نظر او همۀ آنان نقصی داشته‌اند: بربرها، از جمله بابلیها (کلدانیها) و مصریها با آیینهای ویژۀ خود در زمینۀ پرستش عناصر عالم و جانوران؛ یونانیها با پرستش خدایان انسان‌شکلی‌ که رسواییهایشان آنان را تبدیل به هر چیز جز خدا کرده بود؛ و یهودیان یکتاپرستی که به سبب ایمان به خالق، پیامبران بر حق، معیارهای برتر اخلاقی و شعور اجتماعی خود شایستۀ احترام بودند، اما در سرسپردگی به فرشتگان و تشریفات ظاهری افراط می‌کردند. تنها «امت جدید»، نامی که آریستیدس به مسیحیان می‌دهد، دارای اندیشه‌ای راستین دربارۀ خدا ست. خدایی که هر چیزی را از طریق ‌ابن و روح‌القدس می‌آفریند. پرستش خدا در میان ‌مسیحیان در زندگیِ یکسره اخلاقی آنان بر پایۀ دستورهای مسیح متجلی است. آنان حضرت عیسى را ضامن رستاخیز مردگان و زندگی در آخرت می‌دانند. آریستیدس که عمیقاً تحت تأثیر رسالت والای این دین تازه بود، بر محبت در جامعۀ مسیحی مُصر، و بر آن بود که مسیحیان هر چند شمارشان اندک است، تداوم هستی و رستگاری جهان را به یاری شفاعت خود در پیشگاه خدا موجه می‌سازند.
مدتها گمان می‌رفت که کتاب «دفاعیۀ» آریستیدس گم شده است، اما در اواخر سدۀ 19م/ 13ق بخشهایی از آن در ترجمه‌هایی به زبانهای ارمنی و سریانی کشف شد. با کشف نسخۀ کاملی از آن به زبان یونانی که در افسانۀ قرون وسطایی بلوهَر و بوداسِف آمده بود، سرانجام بازسازی متن اصلی ممکن گشت. ترجمه‌های انگلیسی آن یکی توسط هَریس (1893م)، و دیگری به وسیلۀ کِی در کتاب «آباء ماقبل نیقیه» (1924م) صورت گرفته است. (112)