اعتمادالدوله تهرانی

اعتمادالدولۀ تهرانی‌ \eʾtemād-od-dowle-ye tehrānī\، غياث‌الدين‌ محمد، مشهور به‌ غياث‌ بيك‌ (د 1031 ق / 1622 م)، ديوان‌سالار دربار اكبر و جهانگير، از پادشاهان‌ گوركانی‌ هند. پدرش‌، خواجه‌ محمدشريف‌، در دستگاه‌ ديوانی‌ شاه‌ طهماسب‌ اول‌ صفوی، وزارت‌ يزد و اصفهان‌ داشت‌ و با تخلص‌ هجری شعر می‌سرود (رازی، 3 / 67- 69؛ اوحدی، 1170).
غياث بيك‌ پس‌ از مرگ پدر (984 ق‌ / 1576 م) روانۀ هندوستان‌ شد و در اين‌ سفر اموالش‌ به‌ سرقت‌ رفت‌ و به‌دشواری خود را به‌ قندهار رساند (شاهنواز خان‌، 1 / 128- 129؛ خوافی خان‌، 1 / 263). او سپس‌ به‌ فتح‌پور، پايتخت‌ جديد اكبر شاه‌، وارد شد و در دستگاه‌ ديوانی‌ وی به‌ كار پرداخت‌ (شاهنواز خان‌، همانجا؛ معتمد خان‌، 58).
در 1020 ق / 1611 م، در پی‌ ازدواج‌ جهانگير با نورمحل‌ (نورجهان‌ بيگم‌)، دختر اعتمادالدوله‌، مقام‌ پدرش‌ نزد شاه‌ فزونی‌ يافت‌ و به‌زودی وزير اعظم‌ شد و منصب‌ دوهزاری گرفت‌ ( توزك ... ‌، 114؛ کامگار حسينی‌، 143-144؛ ياسين‌، 821). در 1027 ق / 1618 م، صوبه‌داری پنجاب‌ نيز به‌ مشاغل‌ او افزوده‌ شد، هرچند قاسم‌ خان‌، دامادش‌، به‌نيابت‌ از او در آنجا حكومت‌ می‌كرد ( توزك‌، 255). اعتمادالدوله‌ از اين‌ پس‌، از نفوذ خود بر جهانگير بهره‌ برد و مخالفان خود را از دربار راند. او كه‌ تا گرفتن منصب هفت‌هـزاری ترقی كـرده بـود (نك‌ : همان‌، 158، 182)، در 1031 ق هنگامی كه‌ به‌همراه‌ جهانگير عازم‌ كشمير بود، در بين‌ راه‌ درگذشت‌ (همان‌، 382، 386). آرامگاه‌ او كه‌ به‌فرمان‌ دخترش‌، نورجهان‌ بيگم‌، در نزديكی‌ آگره‌ بنا شده‌ بود، اكنون‌ بر جای مانده‌ است (برن، 179).

مآخذ

اوحدی بلیانی، محمد، عرفات‌ العاشقين‌، نسخۀ عكسی‌ موجود در كتابخانۀ مركز؛
توزك‌ جهانگيری، به‌ كوشش‌ محمد هاشم‌، تهران‌، 1359 ش؛
خوافی‌ خان‌، محمد‌هاشم‌، منتخب‌ اللباب‌، به‌ ‌كوشش‌ كبيرالدين‌ احمد و غلام‌ قادر، كلكته‌، 1869 م؛
رازی، امين‌ احمد، هفت‌ اقليم‌، به ‌كوشش‌ جواد فاضل‌، تهران‌، 1340 ش؛
شاهنواز خان‌، مآثر الامرا، به‌ كوشش‌ عبدالرحيم‌، كلكته‌، 1888 م؛
کامگار حسینی، مآثر جهانگیری، به‌ کوشش عذرا علوی، علیگره، 1978 م؛
معتمد خان‌، اقبال‌نامۀ جهانگيری، به‌ كوشش‌ محمد رفيع‌، الله‌آباد، 1931 م؛
نيز:

Burn, R., «Jahangir», The Cambridge History of India, New Delhi, 1987, vol. IV;
Yasin, M., «Jahangir and Nurjahan», The Indian Historical Quarterly, New Delhi, 1938, vol. XIV.
مجيد سميعی (دبا)‌