آفتاب شکن

آفتاب‌شکن \āftāb-šekan\، در معماری جدید، صفحه‌ای پره‌پره یا کرکره‌ای که بیشتر در سرزمینهای آفتابی و گرم، روی نمای ساختمانها کار گذاشته می‌شود تا جلو تابش تند آفتاب را بر پنجره‌ها بگیرد. آفتاب‌شکنها، که پره‌های برخی از آنها متحرک و تنظیم‌شدنی است، به‌گونه‌ای طراحی، ساخته و نصب می‌شوند که جلو تابش تند آفتاب در فصلهای گرم سال را می‌گیرند و برای عبوردادن نور ملایم و آفتاب زمستانی قابل تنظیم‌اند.
از گذشته، شیوه‌های بسیاری برای جلوگیری از ورود نور تند آفتاب به درون ساختمانها به کار گرفته شده است، مانند کاربرد تابش‌بند، سَر‌سایه و شِباک در ایران؛ مَشرَبیّه و قَمَریّه ــ گونه‌هایی از شباک ــ در کشورهای عربی؛ پرده‌های حصیری در خاورمیانه و خاور دور؛ و پرده‌های کرکره‌ای در اروپا. تابش‌بند و سرسایه تیغه‌هایی عمودی یا افقی بوده‌اند که نزدیک پنجره‌ها ساخته می‌شده‌اند و شباک نیز صفحه‌ای از جنس سفال، کاشی یا چوب بوده است که با آن پنجره‌ها و روزنها را می‌پوشانده‌اند.
لوکُربوزیه (ه‌ م)، معمار نامدار سویسی ـ فرانسوی، در 1933 م، در طرح ساختمانی اداری در الجزیره، آفتاب‌شکن مدرن را معرفی کرد. 4 سال بعد در ساختمان چندطبقۀ وزارت آموزش و بهداشت برزیل در ریو د ژانیرو آفتاب‌شکنهایی افقی تعبیه شد که پره‌هایشان با چرخ‌دنده تنظیم می‌شد. طرح این ساختمان را گروهی از معماران برزیلی فراهم آوردند و لوکربوزیه نیز مشاور طرح بود. پس‌از آن، گونه‌های دیگری از آفتاب‌شکنها در آمریکای جنوبی، آفریقا و آسیا در ساختمانها اجرا شدند، ازجمله آفتاب‌شکنهای دارای پره‌های عمودی ثابت و نیز نمونه‌های دارای پره‌های کرکره‌ای که فاصلۀ میان پره‌هایشان، بسته به جهت و ارتفاع آفتاب، متغیر است.
کاربرد آفتاب‌شکن به نماهای عموماً مسطح ساختمانهای چندطبقه عمق و غنای بیشتری داد و به ریتم تکرارشوندۀ نمای این ساختمانها، که از توالی پنجره‌ها و دیوارها پدید می‌آمد، تنوع بیشتری بخشید. ظرفیت زیبایی‌شناختی کاربرد آفتاب‌شکن در طراحی نمای ساختمانها توجه معماران سبک مدرنیسم را به این عنصر ساختمانی جلب کرد و آن را به یکی از دستاوردهای این سبک در بیان معماری تبدیل کرد.

مآخذ

پیرنیا، محمدکریم، معماری اسلامی ایران، به‌ کوشش غلامحسین معماریان، تهران، 1371 ش؛
نیز:

Britannica, 2010;
DA;
Grand Larousse ;
The Oxford Companion to Art, ed. H. Osborne, Oxford, 1971.
بخش هنر و معماری دانا