آفتابگردان

آفتابگردان \āftāb-gardān\، تنها نشریۀ روزانۀ ویژۀ نوجوانان که از 18 تیر 1373تا 28 اردیبهشت 1376، در مجموع 816 شماره، منتشر می‌شد.
آفتابگردان از پاییز 1371 ش، هر پنجشنبه، و در تابستان هفته‌ای دو شماره (حدود 30 شمارۀ آزمایشی) به‌صورت ضمیمۀ روزنامۀ همشهری منتشر شد. از تیرماه 1373 به‌صورت روزانه و مستقل از روزنامۀ همشهری، با عنوان روزنامۀ نوجوانان و کودکان ایران، به صاحب‌امتیازی و مدیرمسئولی غلامحسین کرباسچی، شهردار وقت تهران، در 8 صفحۀ پنج‌ستونی، در ابعاد 34 × 24 سانتی‌متر، مصور و رنگی، با بهای 50 ریال انتشار یافت («زندگی‌نامه ... »، 3؛ نیز نک‌ ‌: شمارۀ نخست روزنامه).
محتوای روزنامه با توجه به گروه سنی مخاطبان آن، از موضوعهای متنوعی تشکیل می‌شد، ازجمله: مسائل زیست‌محیطی، نمونۀ سؤالهای امتحان نهایی، اخبار روز ایران و جهان که با توجه به روزانه‌بودن انتشار آفتابگردان از ویژگیهای مهم آن به شمار می‌رفت، سینما و ورزش به‌عنوان موضوعهای جذاب برای مخاطبان روزنامه، و معرفی مشاغل با توجه به گروه سنی مخاطبان روزنامه و ضرورت انتخاب رشته و شغل (نک‌ : شماره‌های مختلف روزنامه).
از موضوعهایی که آفتابگردان بر آن تأکید بسیار می‌ورزید، مشارکت‌دادن نوجوانان در امور مدنی بود. این موضوعها به‌ویژه در قالب مسابقه‌، با مخاطبان در میان گذاشته می‌شد. مسابقه‌های انتخاب داوران جشنوارۀ فیلم کودک و نوجوان از میان خود نوجوانان («شرایط ... »، 8) و مطالب مربوط به انتخابات مجلس شورای اسلامی در 1374 ش و انتخابات ریاست جمهوری در 1376 ش و ترتیب‌دادن مسابقه‌هایی با موضوع انتخابات، مثل نامه‌ به رئیس‌جمهور و نظرسنجی دربارۀ رأی مخاطبان و درج آن در ستونی ثابت در روزنامه نمونه‌هایی از این‌گونه مسابقه‌ها بود؛ همچنین انتشار ویژه‌نامه‌ای مربوط به انتخابات، از جملۀ تمرینهای مشارکت در امور مدنی بود که آفتابگردان آنها را به گونه‌ای جاذب و تأثیرگذار برای مخاطبان طرح می‌کرد و تا جایی که بررسیها نشان می‌دهد، دانش‌آموزان خوانندۀ آنها، این مطالب را جدی می‌گرفتند و از این‌رو، از آنها تأثیـر می‌پذیرفتند («سه مسابقه ... »، 14؛ «ویژه ... »، 1؛ نیز نک‌ : شماره‌های مختلف مربوط به آن وقایع).
آفتابگردان بر ادبیات و مطالعه تأکید داشت و از شمارۀ نخست به نقل قصه‌هایی از شاهنامۀ فردوسی («قصه‌ها ... »، 4) پرداخت و از شمارۀ 2، داستانهایی را به‌صورت پاورقی در روزهای فرد چاپ می‌کرد («سرزمین ... »، 4). کتابهای تازۀ ویژۀ نوجوانان در شماره‌های مختلف معرفی می‌شد و از 20 بهمن 1375 هر هفته، کتابی با عنوان «کتاب دوشنبه» ضمیمۀ روزنامه شد («نخستین ... »، 1). «غنچۀ آفتابگردان» ویژۀ کلاس اولیها، پنجشنبه‌ها در دو صفحه، به‌عنوان بخش کودک روزنامه منتشر می‌شد. از اواخر سال دوم انتشار آفتابگردان، اخبار مربوط به شهردار مدرسه‌ها انعکاس یافت و «غنچۀ آفتابگردان» بـا «ویژه‌نامۀ شهردار مـدرسه» جایگزین، و رویکرد روزنامه هم نوجوانانه‌تر شد.
از فعالیتهای تأثیرگذار و جنبی روزنامۀ آفتابگردان، برگزاری دوره‌های مختلف آموزش روزنامه‌نگاری مخصوص نوجوانان بود: برپایی نخستین دورۀ آموزش خبرنگاران نوجوان، انتشار روزنامه از سوی نوجوانان آموزش‌دیده در سالگرد انتشار روزنامه، نخستین اردوی کشوری مطالعـه، تحقیق و نشریـۀ دیـواری بـرای دانش‌آموزان، از جملۀ این فعالیتها به ‌شمار می‌رفت («فردا ... »، 1؛ «سوگند ... »، 1؛ «آفتابگردان ... »، 1؛ «اردو ... »، 1؛ «خبرنگاران ... »، 1؛ «امروز ... »، 1).
آفتابگردان از همان شماره‌های نخست آگهی داشت که پنجشنبه‌ها در 16 صفحه، و به‌صورت ویژه‌نامه منتشر می‌شد. این روزنامه از معدود نشریات کودک و نوجوان بود که به موضوعهای سیاسی روز ایران و جهان توجهی ویژه داشت و انتشار روزانۀ آن، تأثیرگذاری‌اش را در حوزۀ اطلاع‌رسانی تشدید می‌کرد. علت اصلی توقف انتشار آن، شاید پرداختن به مسائل روز با توان تأثیرگذاری بسیار، و از دیدگاه طرف‌داران، پشتیبانی آشکار یا ضمنی از یک جناح سیاسی به‌خصوص بوده است.
شماری از صاحب‌نظران حوزۀ روزنامه‌نگاری معتقدند که روزنامۀ آفتابگردان تجربه‌ای منحصربه‌فرد در روزنامه‌نگاری کودک و نوجوان ایران به شمار می‌رفت که با نوآوریهای فراوان در حوزۀ کودک و نوجوان، استفاده از مهارتهای روزنامه‌نگاری، انتخاب مضمونهای مناسب، و نیز از راه تربیت شماری روزنامه‌نگار نوجوان، که بعدها به روزنامه‌نگاران‌ برجسته‌ای تبدیل شدند، نقش مهمی در قوام‌یافتن روشهای روزنامه‌نگاری ویژۀ کودک و نوجوان و پرورش نسل جوان روزنامه‌نگار داشته است.

مآخذ

«اردوی خبرنگاران نوجوان آفتابگردان»، آفتابگردان، تهران، 1374 ش، س 1، شم‌ ‌253؛
«آفتابگردان فردا، کار خود بچه‌ها»، همان، شم‌ 285؛
«امروز، بهترین دانش‌آموزان روزنامه‌نگار انتخاب می‌شوند»، همان، شم‌ 29؛
«خبرنگاران نوجوان: روزنامـۀ امروز را آمـاده کردیم؛
سخت بـود امـا شیرین»، همان، س 2، شم‌ 286؛
«زندگی‌نامـۀ آفتابگـردان»، همـان، س 1، شم‌ 1؛
«سرزمیـن جادویـی»، همان، شم‌ 2؛
«سوگند به قلم و آنچه می‌نگارد ... »، همان، شم‌ 285؛
«سه مسابقۀ بزرگ، سه جایزۀ بزرگ»، همان، س 3، شم‌ 810؛
«شرایط انتخاب داوران کودک و نوجوان جشنوارۀ اصفهان»، همـان، س1، شم‌ 68؛
«فـردا خبرنگاران نوجوان؛
ورود به اولین اردوی آفتابگـردان»، همان، شم‌ 284؛
«قصه‌هـای شاهنامه»، همان، شم‌ 3؛
‌«نخستین شمارۀ کتاب دوشنبه»، همـان، س 3، شم‌ 751؛
«ویژۀ انتخابات ریاست جمهوری»، همان، شم‌ 815.

حمیده جمالی