آغاجی

آغاجی \āqājī\، منصب و عنوان برخی از حاجبان و خادمان خاص امیران و پادشاهان سامانی، غزنوی و سلجوقی در سده‌های 4 و 5 ق / 10 و 11 م. این عنوان در تاریخ بیهقی، راحة الصدور راوندی و جامع التواریخ رشیدی تکرار شده، و لقب شاعریِ «ابوالحسن آغاجی» نیز بوده است (شمس قیس، 241؛ ثعالبی، 2 / 114). کاربرد این عنوان در منابع یادشده نشان می‌دهد که آغـاجی پرده‌دار خـاص (بـه‌اصطلاحِ امروز، پیشخدمت مخصوص پادشاه) و مسئول رساندن مطالب و رسایل میان پادشاهان و اعیان دولت بوده است. آغاجی در نزدیک سراپرده جایگاهی خاص داشته، و به هنگام خلوت و استراحت، و حتى موقع خواب امیر، می‌توانسته است نزد او برود و پیامها و نامه‌های مهم و فوری را به وی برساند.
آغاجی به‌صورتهای اَغاجی، آغاچی و آغجی نیز آمده است. اینکه برخی از نویسندگان این واژه را مرکب از «آغا» و «چی» دانسته، و جزء «چی» را در آن پسوند صفت شغلی ترکی گرفته‌اند، محل تردید است و ترکی‌بودن واژه محقق نیست و در فرهنگهای ترکی نیامده است. زریاب خویی احتمال می‌دهد که این کلمه از زبان سغدی باشد (دانشنامه). این واژه در تاریخ بیهقی و راحة ‌الصدور با «جیم» است نه «چ»؛ و اینکه در متنهای کهن «چ» را «ج» می‌نوشته‌اند، نمی‌تواند دلیل گزینش صورت «آغاچی» باشد.

مآخذ

ثعالبی، عبدالملک، تتمة الیتیمة، به‌ کوشش عباس اقبال آشتیانی، تهران، 1353 ق؛
دانشنامه؛
شمس قیس رازی، محمد، المعجم، به ‌کوشش محمد قزوینی و محمدتقی مدرس رضوی، تهران، 1338 ش.

جعفر شعار (دبا)