ارجنک

اَرْجَنْک [arjank]، گونه‌ای بادام کوهی با نام علمی آموگْدالوس لوکیوئیدِس، زیرگونۀ هُریدا از تیرۀ گل سرخیان؛ زیرگونه‌های متعدد دیگر این گیاه را نیز در ایران بدین نام می‌خوانند.
ارجنک درختچه‌ای است کوچک که بلندی آن به طور معمول به یک متر می‌رسد و خارهای فراوان دارد. شاخه‌های جوان این گیاه به رنگ قهوه‌ای روشن، و شاخه‌های مسن آن به رنگ خاکستری مایل به سفید درمی‌آیند و انشعابات بسیار دارند. این شاخه‌ها بی‌کُرک‌اند و خارهایشان خاکستری مایل به سفید است. برگهای چرمین ارجنک خطـی ـ نیزه‌ای‌اند، طول آنها به 15 تا 30 میلی‌متر، و عرضشان به 3 تا 5 میلی‌متر می‌رسد. این برگها نوک‌تیزند، دم‌برگ دارند و هر دو رویشان بی‌کرک یا کم‌کرک است. حاشیۀ برگهای ارجنک هلالـی ـ دندانه‌ای است و روی هر یک از این دندانه‌ها غده‌ای وجود دارد. گلهای ارجنک چسبیده‌اند و جام استوانه‌ای باریک با قاعده‌ای برجسته دارند. میوۀ ارجنک تخم مرغی پهن، اندکی برجسته و پوشیده از کرکهای مخملی است و هسته‌ای قایقی با شیارهای طولی کوچک دارد. این درختچه از نظر خواص دارویی و حتى ترکیبات شیمیایی، کم و بیش به گونه‌های بادام شبیه است و می‌توان آن را با کاشت دانه و خوابانیدن شاخه تکثیر کرد. پراکندگی جغرافیایی ارجنک بیشتر در محدودۀ ترکیه و ایران است و گونه‌های مختلف آن در استانهای لرستان، سیستان و بلوچستان، تهران، آذربایجان شرقی و غربی، زنجان، گیلان، مازندران، کردستان و کرمانشاه، در ارتفاعات هزار تا 500‘2 متری مناطق کوهستانی می‌رویند.
این گیاه در استان تهران به ارجنک، اَرجَنگ، تَنگرَس و بادام کوهی، در آذربایجان و زنجان به آق‌چالی، قره‌چالی و بادامچه، در لرستان وبختیاری به اَرجَن و اَرژَن، و در کردستان به تَنگِس و تَنگِز شهرت دارد و در فارس میوۀ آن را بخورک می‌نامند. افراد محلی ارجنک را در برخی مناطق سیاه‌توسه خوانده‌اند و حتى در بعضی از کتابها، آن را با نام درخت سیاه‌توسه با نام علمی رامْنوس فرانْگولا از تیرۀ عنابیان آورده‌اند.

علی رضایی‌نژاد