اعداد، سفر

اعداد، سفر \sefr-e aʾdād\، از کتبِ تشکیل‌دهندۀ کتاب مقدس، چهارمین کتاب تورات و عهد عتیق، و آن را اعداد خوانده‌اند، زیرا بابهای آغازین آن آمار یا شمارش اعضای قبایل اسرائیل است. یهودیان خود، هر یک از 5 کتاب تشکیل‌دهندۀ اسفار خمسه را بر اساس نخستین کلمه، یا نخستین کلمۀ مهم متن عبری نامیده‌اند؛ بدین ترتیب، کتاب چهارم تورات، یا سفر اعداد، در اصلِ عبری بِمْیدْبَر («در صحرا») نام گرفته است. به نظر می‌رسد نام عبری کتاب به‌مراتب عنوانی مناسب‌تر از نام «اعداد» است، زیرا بخش کوچکی از آن جنبۀ آماری دارد، درحالی‌که ماجراهای کتاب اساساً در صحرا روی می‌دهند.
بخش عمدۀ سفر اعداد روایاتی است دربارۀ سرگردانی قوم اسرائیل در صحرا و پیش ‌از ورود به کنعان، اما ضمناً شامل قانون‌گذاریهایی برای تنظیم زندگی مردم نیز هست. در این کتاب از رنجهای این مردم در سَفَر دشوارشان در صحرا سخن به میان آمده، و گلایه‌های متعدد آنان نیز ذکر شده است. سِفر مزبور، بر این اساس، آنان را مردمی بی‌ایمان و سرکش توصیف کرده، که با این وجود، مورد عنایت خداوند هستند.
اعداد رویداد‌هایی را ثبت کرده است که بر بنی‌اسرائیل در مهاجرت بزرگشان گذشت، از واپسین روزهایی که در کنار کوه سینا بودند، تا ورودشان به دشتهای موآب (در کنار سرزمین موعود، کنعان)، یعنی تقریباً 40 سال دوران سرگردانی بنی‌اسرائیل. بدین ترتیب، کتاب اعداد تداوم تاریخ اولیۀ قوم یهود را که در سفر پیدایش آغاز شده، و در سفر خروج ادامه یافته بود، روایت می‌کند و ماجرای مهاجرت بزرگ قوم از مصر تا ارض موعود را پی می‌گیرد. در سفر اعداد، داستان تحقق وعدۀ خداوند، مبنی بر اینکه بنی‌اسرائیل در ارض کنعان ساکن خواهند شد، دنبال شده است، اما وعدۀ مزبور، نه در اینجا و نه در تمامی اسفار خمسه، محقق نمی‌شود، بلکه در کتاب یوشع تحقق می‌یابد. بدین ترتیب، بسیاری از محققان معتقدند که 6 کتاب نخست عهد عتیق مجموعۀ ادبی واحدی را تشکیل می‌دهند که سفر اعداد بخش مهمی از آن است.
این کتاب را می‌توان به 3 بخش تقسیم کرد: 1. واپسین روزها در سینا؛ 2. دورانی نزدیک به 38 سال سرگردانی در صحرا در جنوب ارض موعود؛ 3. حرکت از آنجا و نزدیک‌شدن به مرز کنعان از سمت شرق. بخش نخست صرفاً به آمارها، احکام و قوانین می‌پردازد. بخش دوم با گزارشی از عزیمت بنی‌اسرائیل از سینا آغاز می‌شود و از ماجراهای گوناگونی سخن به میان می‌آورد، ازجمله اینکه، پیش‌از رسیدن به کنعان، اسرائیلیان کسانی را برای تجسس بدانجا فرستادند و اخبار ناخوشایندی که آنان از کنعان آوردند، به آشفتگی قوم و طغیانهایی منجر شد؛ ازاین‌رو بنی‌اسرائیل به گذراندن 40 سال دیگر در صحرا محکوم شدند. همچنین، نصب طایفۀ لِوْی (لاوْی) به کهانت را در این بخش می‌توان یافت. بخش سوم اعداد از رویدادهای مهمی، چون کوشش ناموفق بنی‌اسرائیل برای ورود به کنعان از طریق زمینِ ادوم، مرگ هارون، جانشینی یوشع به جای موسى در مقام رهبری قوم، و تقسیم زمینهای شرق رود اردن بین دو قبیله از قبایل دوازده‌گانه سخن می‌گوید. در یکی از ابواب پایانی خلاصه‌ای از مراحل سفر، از مصر تا کنعان، ذکر، و سپس مرزهای ارض موعود به نحوی آرمانی توصیف شده است.
در این کتاب جابه‌جا به وضع قوانین و احکام هم برمی‌خوریم. قوانین موجود در سفر اعداد را می‌توان به دو دستۀ قوانین مقدس و قوانین غیردینی تقسیم کرد. البته برای خود عبرانیان این تقسیم‌بندی چندان روشن نیست، زیرا قوانین ظاهراً غیردینی هم منشأ دینی دارند. از جملۀ این قوانین می‌توان قوانین نهادهای سیاسی و نظامی، رویۀ قضایی، قوانین مدنی و جزایی، قوانین مربوط به خانواده، حقوق بیگانگان و قوانین وراثت را نام برد.
سفر اعداد شامل اشعاری نیز هست و شماری از اشعار و قطعات شعری موجود در آن شایستۀ توجه‌اند. بسیاری از صاحب‌نظران معتقدند که این اشعار زمانی هویتی جداگانه داشته، و بعداً در متن سفر مزبور گنجانده شده‌اند.
اجزاء سفر اعداد را می‌توان متعلق به ادوار گوناگون در تاریخ بنی‌اسرائیل دانست که بعضی بسیار قدیمی‌اند. تمامی آنها سرانجام در حدود 500 ق‌م فراهم آمدند و این سفر را به‌وجود آوردند. ازاین‌رو، می‌توان گفت که زمانی در سدۀ 5 ق‌م، تدوین‌کننده‌ای به جمع‌آوری مجموعه روایات و قوانین موجود پرداخته است تا زندگی پرماجرای عبرانیان را در صحرا بازگوید. این داستانها، در سده‌های پیشین، دهان به دهان منتقل می‌شدند. در سراسر سفر اعداد، بر موضوعاتی تأکید شده است که از دیرباز مورد علاقۀ کَهَنۀ اسرائیل بوده است. این امر نشان
می‌دهد که منبع اصلی کتاب، همان است که به «منبع P» شهرت دارد، و به حدود سدۀ 6 ق‌م برمی‌گردد.

مآخذ

Americana, 2006;
Britannica, 2008;
Collier’s Encyclopedia, New York, 1986;
Columbia, 6th edition;
Encarta, 2009;
Encyclopedia International, New York, 1974;
Funk and Wagnalls New Encyclopedia, ed. W. H. Hendelson, New York, 1973.
بخش ادیان، اساطیر و عرفان