اشپرنگر

اشپرنگر \ešprenger\، (در انگلیسی: اِسپرِنگِر)، آلویْس (1813-1893 م / 1228-1310 ق)، پزشک و خاورشناس اتریشی. در تیرول زاده شد (سرکیس، 999) و در شهرهای اینسبروک، وین و پاریس مقدمات طب و زبانهای شرقی آموخت ( فرهنگ ... ، 1 / 320؛ عقیقی، 2 / 631). در 1838 م، به لندن رفت و در همان‌جا اقامت گزید (زرکلی، 1 / 347). او در 1841 م برای ادامۀ تحصیلات به هلند رفت و از دانشگاه لیدن دکتری طب گرفت (عقیقی، همانجا؛ «اشپرنگر ... »، npn.). در 1843 م، به هندوستان رفت («اشپرنگر ... »، npn.) و در بخش خدمات پزشکی کمپانی هند شرقی استخدام شد (زرکلی، همانجا). در سالهای پس از آن، به‌ترتیب، رئیس کالج اسلامی دهلی (حیدری، 8 / 347) و رئیس مدرسۀ کلکته شد. در 1854 م، به سرزمینهای عربی ازجمله عراق، مصر، سوریه، عُمان و مکه سفر کرد و در آنجا کتابهای خطی بسیاری خرید ( اردو ... ، 11 / 657- 658). اشپرنگر به هنگام بازنشستگی در 1857 م (عقیقی، همانجا) و در بازگشت به اروپا این کتابها را در اختیار کتابخانۀ سلطنتی برلین قرار داد ( فرهنگ، همانجا). از 1858 م استاد زبانهای شرقی در دانشگاه برن بود («اشپرنگر»، npn.)، آن‌گاه به هایدلبرگ رفت و تا پایان عمر در آنجا به تألیف و ترجمه مشغول بود ( اردو، 11 / 658).
اشپرنگر به 25 زبان آشنایی، و در ادبیات و علوم شرقی مهارت کامل داشت. همچنین نخستین مجلۀ هفتگی را در هندوستان منتشر کرد. او مترجم فارسی نیز بود (زرکلی، 1 / 347- 348) و آثار فارسی و عربی گوناگونی را ویرایش کرد («اشپرنگر»، npn.). وی همچنین سالها در قرآن و کتب اسلامی مطالعاتی عمیق داشته است (عبداللٰهی، 1 / 137).
برخی از آثار مهم او عبارت‌اند از: «مبادی طب عربی در دورۀ خلافت» (رسالۀ دکتری، لیدن، 1841 م) (عقیقی، 2 / 632)؛ «زندگی و تعلیمات محمد (ص)» در 3 جلد (برلین، 1861- 1865 م) (شیخو، 2 / 174؛ سحاب، 330)؛ «محمد (ص) و قرآن» (هایدلبرگ، 1889 م) (نک‌ : «آلویس ... »، npn.)؛ و «جغرافیای قدیم عربستان» ( فرهنگ، 1 / 321)؛ نیز نشر کشاف اصطلاحات الفنون و العلوم تهانوی (1863 م) (زرکلی، 1 / 347؛ سرکیس، 1000)؛ چاپ و اعراب‌گذاری متن فارسی گلستان سعدی (کلکته، 1851 م) ( فرهنگ، 1 / 320)؛ ترجمۀ کتاب مروج الذهب به انگلیسی (لندن، 1841 م) (نک‌ : سحاب، همانجا).

مآخذ

اردو دائرۀ معارف اسلامیه، لاهور، 1395 ق؛
حیدری کاشمیری، اکبر، «دکتر اسپرنگر و فهرست اَوَده»، ترجمه و تلخیص ابوالقاسم رادفر، آینۀ پژوهش، 1376 ش، س 8، شم‌ 4؛
زرکلی، اعلام؛
سحاب، ابوالقاسم، فرهنگ خاورشناسان، تهران، 1356 ش؛
سرکیس، یوسف الیان، معجم المطبوعات العربیة و المعربة، قاهره، 1346 ق / 1928 م؛
شیخو، لویس، تاریخ الآداب العربیة فی قرن تاسع عشر، بیروت، 1926 م؛
عبداللٰهـی خوروش، حسین، فرهنگ اسلام‌شناسان خارجی، اصفهان، 1362 ش؛
عقیقی، نجیب، المستشرقون، قاهره، 1964- 1965 م؛
فرهنگ خاورشناسان، تهران، 1376 ش؛
نیز:

«Aloys Sprenger», uibk, www.uibk.ac.at / alte-geschichte-orient / institutsgeschichte / altorientalistik / aloys_sprenger.html (acc. Sep. 18, 2006);
«Sprenger, Aloys», aeiou (Österreich Lexikon), www.aeiou.at / aeiou. encyclop.s / s721166.htm (acc. Sep. 18, 2006);
ibid, Nuttall Encyclopaedia, www.fromoldbooks. org / Wood-NuttallEncyclopaedia / s / sprengeraloys.html (acc. Sep. 18, 2006).

حسن موسوی‌زاده