اسماعیل بن سبکتگین

اسماعیلِ بنِ سَبُکتَگین \ esmāˀil-ebn-e saboktag(k)in\ (د پس از 389ق/ 999م)، برادر سلطان محمود غزنوی و رقیب او در آغاز حکومت، که پس از مرگ پدر، یک چند در غزنه فرمان راند.
برخی نوشته‌اند سبکتگین وصیت کرد که اسماعیل جانشین او شود و برخی نیز آورده‌اند که سبکتگین محمود را شایسته‌ترین فرزندان خود دانسته، و به هنگام مرگ گفته بوده است: «مقرر است که محمود مُلک غزنین نگه دارد که اسماعیل مرد آن نیست» (نک‌ : بازورث، 136؛ بیهقی، 330).
آمده است که محمود در نامه‌ای از اسماعیل خواست تا غزنین را به او واگذارد و در برابر، حکومت بلخ یا سپهسالاری لشکر خراسان را بگیرد؛ اما اسماعیل نپذیرفت و میانجیگری والی جوزجان (گوزگان) نیز بی‌نتیجه ماند (نک‌ : میرخواند، 93-94؛ خواندمیر، 373-374؛ فرشته، 22). سرانجام در نبردی شدید که در حوالی غزنین میان دو برادر روی داد (ربیع‌الاول 388)، اسماعیل شکست خورد و به دژ غزنین پناه برد و به‌ناچار، پس از 7 ماه حکومت، تسلیم شد (جرفادقانی، 161-165، 169؛ نیز نک‌ : گردیزی، 374؛ ابن‌اثیر، 130-131؛ ناظم، 39-40). محمود پس از پیروزی، اسماعیل را در ادارۀ امور مملکت شرکت داد، اما اسماعیل پس از چندی به‌سبب در سر داشتن توطئه‌ای علیه محمود، به گوزگان تبعید شد و تا هنگام مرگ در آنجا ماند (ابن‌اثیر، همان‌جا؛ حمدالله، 390؛ میرخواند، 123؛ قس: فصیح، 103؛ خواندمیر، فرشته، همان‌جاها).

مآخذ

ابن‌اثیر، الکامل، ج 9؛
بیهقی، تاریخ؛
جرفادقانی، ناصح بن ظفر، ترجمۀ تاریخ یمینی (اثر محمد بن عبدالجبار عتبی)، به‌کوشش جعفر شعار، تهران، 1357ش؛
حمدالله مستوفی، تاریخ گزیده، چ نوایی؛
خواندمیر، حبیب‌السیر، ج 2؛
فرشته، محمدقاسم هندوشاه، تاریخ فرشته، چ سنگی، مطبع منشی نول‌کشور، کانپور، 1290ق/ 1874م، ج 1؛
فصیح خوافی، احمد بن محمد، مجمل فصیحی، به‌کوشش محمود فرخ، مشهد، 1339-1341ش، ج 2؛
گردیزی، چ حبیبی؛
میرخواند، محمد بن خاوندشاه، تاریخ روضةالصفا (چ انتشارات مرکزی، خیام، پیروز)، تهران، 1338- 1339ش، ج 4؛
نیز:

Bosworth, C. E., The Later Ghaznavids: Splendour and Decay, New York, 1977;
Nāẓim, M., The Life and Times of Sulŧān Maħmūd of Ghazna, Lahore, 1973.
ابوالفضل خطیبی (دبا)